همه چیز درباره سندرم کمپارتمان

سندرم کمپارتمان: یک وضعیت اورژانسی خاموش

سندرم کمپارتمان (Compartment Syndrome) یک وضعیت پزشکی جدی و بالقوه تهدیدکننده حیات است که در آن، افزایش شدید فشار در یک فضای بسته عضلانی (کمپارتمان) منجر به کاهش جریان خون، اکسیژن‌رسانی ناکافی به بافت‌ها (ایسکمی) و در نهایت، آسیب دائمی به عضلات و اعصاب می‌شود. اگرچه این سندرم بیشتر در اندام‌ها، به‌ویژه ساق پا و ساعد رخ می‌دهد، اما در هر نقطه‌ای از بدن که گروهی از عضلات، اعصاب و عروق توسط یک بافت محکم و غیرقابل انعطاف (فاسیا) احاطه شده باشند، می‌تواند اتفاق بیفتد.

آناتومی و مکانیسم ایجاد سندرم کمپارتمان

برای درک سندرم کمپارتمان، لازم است ابتدا با مفهوم کمپارتمان آشنا شویم. عضلات اندام‌های ما به گروه‌هایی تقسیم می‌شوند که هر گروه توسط یک لایه ضخیم و فیبروز از بافت همبند به نام فاسیا احاطه شده است. این فاسیا مانند یک پرده محکم، فضای بسته یا همان کمپارتمان را ایجاد می‌کند. این کمپارتمان‌ها حاوی عضلات، اعصاب و رگ‌های خونی تغذیه‌کننده آن عضلات هستند.

در شرایط عادی، فشار داخلی این کمپارتمان‌ها بسیار پایین است. اما زمانی که به دلایل مختلف، حجم محتویات داخل کمپارتمان افزایش یابد (مانند خونریزی، تورم یا التهاب شدید)، به دلیل عدم انعطاف‌پذیری فاسیا، این افزایش حجم منجر به افزایش شدید فشار داخلی می‌شود.

این فشار بالا، بر رگ‌های خونی (به‌ویژه وریدهای کم فشار) فشار می‌آورد و جریان خون به بافت‌ها را مختل می‌کند. کاهش شدید جریان خون (ایسکمی) باعث می‌شود اکسیژن و مواد مغذی کافی به سلول‌های عضلانی و عصبی نرسد و در مدت کوتاهی (معمولاً چند ساعت) آسیب سلولی آغاز شده و منجر به مرگ بافت (نکروز) می‌شود. از دست دادن عملکردهای عصبی و عضلانی، پیامد مستقیم این روند مخرب است.

انواع سندرم کمپارتمان

سندرم کمپارتمان به دو دسته اصلی حاد و مزمن تقسیم می‌شود که از نظر علل، فوریت و روند درمان کاملاً با یکدیگر متفاوت هستند.

۱. سندرم کمپارتمان حاد

این نوع شایع‌ترین و خطرناک‌ترین شکل سندرم کمپارتمان است. این وضعیت معمولاً به دنبال یک آسیب تروماتیک شدید رخ می‌دهد و نیازمند مداخله جراحی فوری است.

علل اصلی:
شکستگی‌های استخوانی: به‌ویژه شکستگی‌های شدید در استخوان‌های بلند (مانند درشت‌نی یا زند زیرین).
آسیب‌های له‌شدگی: در اثر تصادفات رانندگی، سقوط آوار یا گیر افتادن اندام.
خونریزی شدید: تجمع خون داخل کمپارتمان پس از ضربه یا جراحی عروقی.
سوختگی‌های عمیق: که منجر به انقباض بافت اسکار و فشار خارجی می‌شوند.
باندپیچی یا گچ‌گیری سفت: فشار خارجی بیش از حد بر روی اندام متورم.
ایسکمی-پرفیوژن مجدد: زمانی که پس از یک دوره انسداد طولانی جریان خون (مثل عمل جراحی عروقی یا بی‌هوشی طولانی)، ناگهان خون به ناحیه برمی‌گردد و باعث تورم شدید می‌شود.

علائم:
درد نامتناسب: علامت کلیدی و کلاسیک. دردی عمیق، مداوم و آزاردهنده که به‌طور غیرعادی شدیدتر از حد انتظار برای آسیب اولیه است و با مصرف مسکن‌ها یا بالا بردن عضو بهبود نمی‌یابد.
درد با کشش پاسیو: افزایش شدید درد هنگامی که عضلات کمپارتمان آسیب‌دیده به‌طور غیرفعال کشیده می‌شوند.
سفتی و تورم: اندام متورم شده و در لمس بسیار سفت و متشنج است.
پارستزی: احساس گزگز، مورمور شدن یا سوزش در ناحیه تحت تأثیر عصب‌ها.
بی‌حسی و ضعف عضلانی: علائم پیشرفته که نشان‌دهنده آسیب عصبی است. (از دست دادن حس یا ضعف در حرکت دادن انگشتان).
نبود یا کاهش نبض و رنگ‌پریدگی: این علائم معمولاً دیر ظاهر می‌شوند و نشان‌دهنده یک وضعیت بسیار جدی و پیشرفته هستند.

۲. سندرم کمپارتمان مزمن

این نوع که اغلب با نام سندرم کمپارتمان ناشی از فعالیت نیز شناخته می‌شود، کمتر خطرناک است و معمولاً یک وضعیت اورژانسی نیست.

علل اصلی:
این سندرم در افراد ورزشکار، به‌ویژه دوندگان، دوچرخه‌سواران یا کسانی که فعالیت‌های ورزشی تکراری و شدید انجام می‌دهند، رخ می‌دهد.
نظریه بر این است که فعالیت شدید و تکراری باعث افزایش حجم عضلات می‌شود، اما فاسیا قادر به انبساط کافی نیست و فشار موقت افزایش می‌یابد.

علائم:
درد و گرفتگی عضلانی: معمولاً در ساق پا، که تنها در حین فعالیت بدنی شدید یا تکراری شروع می‌شود.
الگوهای مشخص: درد پس از طی مسافت یا مدت زمان مشخصی از فعالیت آغاز می‌شود.
بهبود با استراحت: درد و علائم معمولاً پس از چند دقیقه یا چند ساعت توقف فعالیت، کاملاً برطرف می‌شود.
تورم یا برآمدگی موقت عضلات: که تنها در حین ورزش شدید دیده می‌شود.

تشخیص سندرم کمپارتمان

تشخیص سندرم کمپارتمان حاد عمدتاً یک تشخیص بالینی است که بر اساس علائم و معاینه فیزیکی، به‌ویژه وجود درد نامتناسب و شدید و سفتی اندام، صورت می‌گیرد.

اندازه‌گیری فشار کمپارتمان

برای تأیید تشخیص و تعیین شدت، پزشک ممکن است نیاز به اندازه‌گیری مستقیم فشار داخل کمپارتمان داشته باشد. این کار با وارد کردن یک سوزن یا کاتتر مخصوص به داخل کمپارتمان عضلانی انجام می‌شود و فشار را بر حسب میلی‌متر جیوه اندازه‌گیری می‌کند. تشخیص قطعی زمانی صورت می‌گیرد که فشار کمپارتمان به حدی بالا باشد که جریان خون را مختل کند (معمولاً اختلاف کمتر از بین فشار دیاستولیک فرد و فشار داخل کمپارتمان).

درمان سندرم کمپارتمان

درمان این سندرم بسته به نوع آن، حاد یا مزمن، بسیار متفاوت است.

۱. درمان سندرم کمپارتمان حاد

سندرم کمپارتمان حاد یک وضعیت اورژانسی و نیازمند اقدام فوری جراحی است.

جراحی فاشیاتومی: درمان قطعی و استاندارد. در این روش جراحی، جراح برشی طولانی در پوست و فاسیا ایجاد می‌کند تا فشار داخل کمپارتمان کاهش یابد و به عضلات اجازه انبساط و تورم داده شود. این کار بلافاصله جریان خون را به بافت‌ها باز می‌گرداند و از آسیب بیشتر جلوگیری می‌کند. زخم معمولاً باز گذاشته می‌شود و در روزهای بعدی پس از کاهش تورم، بسته خواهد شد.
اقدامات حمایتی فوری:
باز کردن هرگونه فشار خارجی: مانند گچ، آتل یا باند سفت.
هم‌سطح نگه داشتن عضو با قلب: برخلاف بسیاری از آسیب‌ها، در سندرم کمپارتمان حاد، بالا بردن عضو توصیه نمی‌شود زیرا می‌تواند جریان خون ورودی را کاهش دهد و وضعیت را بدتر کند.
مدیریت درد و هیدراتاسیون.

۲. درمان سندرم کمپارتمان مزمن

درمان این نوع سندرم معمولاً غیرجراحی است و بر تغییر سبک زندگی و فعالیت تمرکز دارد:

تغییرات فعالیت: کاهش شدت ورزش، تغییر نوع فعالیت (مثلاً جایگزینی دویدن با شنا یا دوچرخه‌سواری)، و اجتناب از فعالیت‌هایی که باعث ایجاد علائم می‌شوند.
فیزیوتراپی و کشش: تمرینات کششی و تقویت عضلات ممکن است کمک‌کننده باشد.
ماساژ درمانی.
درمان جراحی: در مواردی که درمان‌های غیرجراحی مؤثر نباشند، ممکن است فاشیاتومی انتخابی (الکتیو) برای کاهش فشار پایدار انجام شود.

عوارض جانبی و پیش‌آگهی

تشخیص و درمان دیرهنگام سندرم کمپارتمان حاد می‌تواند عوارض ویرانگری به همراه داشته باشد:

آسیب دائمی عصبی: منجر به بی‌حسی، ضعف یا فلج دائمی اندام می‌شود (به‌عنوان مثال، افتادگی مچ پا یا مچ دست).
نکروز (مرگ بافت) عضلانی: بافت عضلانی می‌میرد و با بافت اسکار جایگزین می‌شود که منجر به سفت شدن، انقباض و دفورمه شدن دائمی اندام می‌شود.
نارسایی کلیه: در اثر تخریب بافت عضلانی، ماده‌ای به نام میوگلوبین در جریان خون آزاد می‌شود که برای کلیه‌ها سمی است (رابدومیولیز)، و می‌تواند منجر به نارسایی حاد کلیه شود.
قطع عضو و مرگ: در موارد بسیار شدید و بدون درمان، آسیب بافتی گسترده و عفونت می‌تواند منجر به ضرورت قطع عضو یا حتی مرگ شود.

پیش‌آگهی سندرم کمپارتمان به زمان تشخیص و درمان وابسته است. اگر فاشیاتومی طی ۶ تا ۸ ساعت پس از شروع علائم انجام شود، معمولاً بهبودی کامل یا تقریباً کامل قابل انتظار است. با این حال، تأخیر بیش از ۱۲ ساعت به‌طور قابل توجهی خطر آسیب دائمی را افزایش می‌دهد.

در سندرم کمپارتمان مزمن، پیش‌آگهی بسیار بهتر است و معمولاً با تغییرات سبک زندگی یا جراحی، بهبود کامل حاصل می‌شود و خطر آسیب دائمی به بافت وجود ندارد.

سندرم کمپارتمان، به‌ویژه نوع حاد آن، یادآور این نکته مهم در پزشکی است که در مواجهه با آسیب‌های اندام، به‌ویژه شکستگی‌ها و ضربه‌های شدید، درد شدید و نامتناسب با آسیب اولیه باید همیشه یک پرچم قرمز باشد. آگاهی‌بخشی در مورد این بیماری، می‌تواند جان و عملکرد اندام بیماران را نجات دهد.

برای خرید و انتخاب کفش های اورجینال مناسب سندرم کمپارتمان کلیک کنید