نگاهی به تاریخ والیبال
والیبال (به انگلیسی : Volleyball ) یک ورزش تیمی و ششمین ورزش محبوب و گسترده ترین ورزش در بعضی کشورهای جهان است که در آن بازیکنان در دو تیم شش نفره، در دو سوی توری قرار میگیرند و تلاش میکنند تا طبق قوانین بازی، توپ را از روی تور در زمین تیم مقابل فرود آورند. طول زمین والیبال ۱۸ متر و عرض آن ۹ است. هرتیم حداقل باید ۳ ست (یا دست) از ۵ پنج ست بازی را ببرد، تا بتواند پیروز مسابقه شود. والیبال در سال ۱۸۹۵ در کشور آمریکا و توسط ویلیام مورگان ابداع شد. سپس به سرعت فراگیر شد به طوری که در بازیهای المپیک تابستانی ۱۹۶۰ برای نخستین بار در برنامه بازیهای المپیک قرار گرفت و امروزه تقریباً در تمام دنیا بازی میشود. این رشته تقریباً برای تمام گروههای سنی مناسب است و وسایل بازی شامل توپ و تور است. امروزه، بیش از ۸۰۰ میلیون بازیکن والیبال در سراسر جهان وجود دارند، که ۴۶ میلیون نفر از آنها از ایالات متحده آمریکا هستند. بر اساس اطلاعات کمیته المپیک، والیبال بالاتر از فوتبال، تنیس و دیگر ورزشها محبوب ترین ورزش بازیهای المپیک است. والیبال قهرمانی جهان قدیمیترین و مهمترین رویداد والیبال پس از بازیهای المپیک است که هر چهار سال یکبار با شرکت تیمهای ملی والیبال مردان و زنان برتر دنیا در یکی از کشورهای جهان برگزار میشود. علاوه بر این، جام جهانی، لیگ جهانی و جام بزرگ قهرمانان جهان به ترتیب معتبرترین تورنمنتهای والیبال در جهان هستند. لیگهای متعددی از جمله لیگ سری آ و پرو آ در کشورهای مختلف بهوجود آمدهاند که جزو مسابقات داخلی آن کشور محسوب میشوند.

در سال ۱۹۱۶، انجمن مسیحیان مردان جوان که دانشآموزان کالج اسپرینگفیلد ماساچوست بودند، موفق به القای انجمن ورزشی قدرتمندی در دانشگاه شدند که به انتشار قوانین و مجموعهای از مقالات مرتبط با والیبال میپرداخت، و کمک قابل توجهی به رشد سریع والیبال در میان دانشجویان جوان دانشگاه میکرد. در سال ۱۹۱۸، تعداد بازیکنان هر تیم از نه نفر به شش نفر محدود شد، و همچنین در سال ۱۹۲۲، تعداد مجاز برای بازی با توپ در طرف به حداکثر سه عدد تغییر کرد. در طول سالهای بعد مشخص شد که قوانین استاندارد برای مسابقات بازی مورد نیاز است، و در نتیجه در سال ۱۹۲۸ (میلادی) سازمان انجمن والیبال ایالات متحده (USVBA) تشکیل شد. تا اوایل ۱۹۳۰ (میلادی)، والیبال بیشتر یک بازی برای گذراندن اوقات فراغت و تفریح و سرگرمی بود، و فقط چند فعالیت در محدودهٔ رقابتهای بینالمللی وجود داشت. همچنین قوانین مختلفی از این بازی در قسمتهای مختلف جهان وجود داشت. با این حال، بسیاری از کشورها در مسابقات قهرمانی ملی به رقابت با یکدیگر میپرداختند (بهعنوان مثال در شرق اروپا که بازی به سطح استاندارد قابل توجهی رسیده بود). دو سال بعد از ایجاد سازمان انجمن والیبال که بعدها به والیبال آمریکا تغییر نام کرد، اولین بازی والیبال ساحلی دو نفره در جهان برگزار شد؛ که باعث به وجود آمدن انجمن والیبال ساحلی در سال ۱۹۶۵ (میلادی) در کالیفرنیا شد. قبل از آن، در سال ۱۹۴۷ (میلادی) فدراسیون بینالمللی والیبال یا به اختصار اف آی وی بی (FIVB) تأسیس شد. بازیکنان حرفهای نیز تحت نظارت والیبال حرفهای آمریکا ( AVP) در سال ۱۹۸۳ (میلادی) درآمدند. در طول بازیهای المپیک تابستانی ۱۹۸۴، ورزشکاران مرد و زن آمریکایی مدال طلا و نقره مسابقات والیبال داخل سالنی را کسب کردند. سپس در سال ۱۹۹۶ (میلادی)، والیبال ساحلی دو نفره رسماً وارد بازیهای المپیک شد.
تغییرات در سیستم بازی
در آغاز برای بازی والیبال قوانین خاصی تدوین نشده بود، هر فرد و در هر کشوری به میل خود و به طریق مختلف با توپ بازی میکرد. رفتهرفته والیبال در مناطق و نواحی مختلف جهان گسترش مییافت. کمکم قوانینی برای این بازی وضع شد و روشها و حرکات تکنیکی جایگزین حرکات قبلی گردید. در سال ۱۹۰۰ پذیرفته شد که امتیازات هر ست بازی ۲۱ پوئن (امتیاز) باشد. در سال ۱۹۱۲ سیستم چرخش به تصویب رسید. در سال ۱۹۱۷ پذیرفته شد که هر ست بازی ۱۵ امتیاز باشد. در سال ۱۹۱۸ تعداد بازیکنان هر طرف زمین ۶ نفر پیشنهاد شد، که مورد قبول عامه قرار گرفت. در سال ۱۹۲۱ موافقت شد که هر تیم با حداکثر سه ضربه توپ را به طرف دیگر بفرستد. در سال ۱۹۲۳ اندازه زمین بازی ۹×۱۸ متر تعیین شد.
به مرور در سالهای بعد، قوانین فراوانی برای این بازی وضع شد و در بسیاری از قوانین قبلی نیز تغییراتی حاصل گشت. هماکنون نیز هر چهار سال یک بار در کنگره جهانی والیبال تغییراتی در قوانین بازی به تصویب می رسد. از ابتدای سال ۱۹۹۹ قوانین والیبال تغییرات گستردهای کرد و قوانینی مانند تغییر روش امتیازگیری به رالی و سقف امتیاز ۲۵ برای ستهای اول، دوم، سوم و چهارم و امتیاز ۱۵ برای ست پنجم را به جای سقف امتیاز ۱۵ وضع کرد. در سال ۱۹۹۸ قانونی وضع شد که در امتیازهای ۸ و۱۶ به تیمها وقت استراحت فنی داده میشود. از دیگر قوانین تغییر کرده والیبال میتوان به افزودن بازیکن آزاد اشاره کرد، و از تازهترین قانون والیبال استفاده از دوربین برای خط است؛ و بعد از آن قانون برخورد بدن با هر نقطه از تور خطاست.
پذیرش والیبال از سوی دیگر کشورها
اولین کشور خارجی که والیبال را پذیرفت، کشور کانادا و به سال ۱۹۰۰ بود. اساساً نهضت Y.M.C.A (سازمان جوانان مسیحی) در معرفی این ورزش به دیگر کشورهای جهان و گسترش آن، سهم فراوانی دارد. بازی والیبال در پایان سال ۱۹۰۰ به صربستان و در سالهای ۱۹۰۵ به کوبا، ۱۹۰۹ به پورتوریکو، ۱۹۱۰ به فیلیپین، ۱۹۱۲ به اورگوئه، ۱۹۱۳ به چین و ۱۹۱۷ به ژاپن و به تدریج از سال ۱۹۱۴ به بعد توسط سربازان آمریکایی و مستشاران و اشخاص دیگر به کشورهای اروپایی از قبیل فرانسه، چکسلواکی، لهستان، شوروی، بلغارستان معرفی شد و گسترش یافت.
پذیرش این ورزش در اروپا در ابتدا کند بود. فرانسه، چکسلواکی و لهستان سه کشوری بودند که قبل از دیگران اقدام به تشکیل فدراسیون ملی والیبال در کشور خود نمودند. شوروی که در سال ۱۹۲۳ اقدام به تأسیس انجمن ملی والیبال نمود، برای پیشرفت و دگرگونی آن فعالیت زیادی به عمل آورد. شوروی از کشورهایی است که در پیشرفت تکنیک و تاکتیک والیبال و تنظیم قوانین در جهان سهم به سزایی دارد و همواره از قدرتهای بزتر این ورزش بودهاست.
کشورهای فرانسه، چکسلواکی و لهستان پس از تشکیل فدراسیون ملی مصمم شدند که با کمک کشورهای دیگر فدراسیون جهانی والیبال را تأسیس نمایند و در سال ۱۹۳۶ به هنگام بازیهای المپیک در برلین برزیل در این زمینه فعالیت زیادی نمودند ولی با آغاز جنگ جهانی دوم و طغیان آن در اروپا اقدامات آنان متوقف شد. بهطور کلی تغییرات و پیشرفت والیبال را میتوان به سه دوره تقسیم نمود، دوره اول از سال آغاز تا سال ۱۹۱۸، دوره دوم از سال ۱۹۱۹ تا سال ۱۹۴۶ و دوره سوم از سال ۱۹۴۷ به بعد که تغییرات و پیشرفت اساسی والیبال در دوره سوم صورت پذیرفتهاست. پس از جنگ جهانی دوم، فعالیتهای فراوان برای حرکت جدید به والیبال مجدداً آغاز شد و اولین مسابقه بینالمللی در قاره اروپا بین تیمهای ملی فرانسه و چکسلواکی در پاریس برگزار گردید؛ و در آوریل ۱۹۴۷ کنگرهای با شرکت نمایندگان چهارده کشور از سراسر جهان در پاریس برگزار و موافقت شد که فدراسیون بینالمللی والیبال (F.I.V.B) در پاریس تشکیل شود و پل لیبود فرانسوی به عنوان اولین رئیس انتخاب شود. امروزه این فدراسیون حدود ۲۱۷ کشور عضو دارد (سال ۲۰۰۷) و بیش از ۲۵۰ میلیون نفر از مردم جهان والیبال بازی میکنند. اولین رئیس فدراسیون جهانی والیبال پل لیبود تا سال ۱۹۸۴ (یعنی ۳۷ سال) ریاست را برعهده داشت. پس از تأسیس فدراسیون جهانی والیبال، کمیتههای مختلفی در داخل آن به وجود آمد و برنامه مسابقات رسمی جهانی تنظیم و آغاز شد. در سال ۱۹۴۹ اولین دوره مسابقات جهانی والیبال برای مردان در پراگ و در سال ۱۹۵۲ دومین دوره مسابقات جهانی مردان و اولین دوره مسابقات جهانی زنان در مسکو برگزار شد. برنامه این مسابقات بهطور منظم هر چهار سال یک بار تاکنون در کشورهای مختلف انجام شدهاست. در قهرمانی جهان ۲۰۱۴ لهستان نیز بعد از جام جهانی فوتبال دومین تورنمنت پربازدید ورزش جهان قلمداد شد.

در سال ۱۹۶۴ مسابقات والیبال مردان و زنان به برنامه بازیهای المپیک ۱۹۶۴ توکیو اضافه شد. علاوه بر مسابقات قهرمانی جهان و المپیک، مسابقات والیبال مردان و زنان در سراسر جهان با عنوانهای جام جهانی، لیگ جهانی، قهرمانی اروپا، پان آمریکن، قهرمانی آسیا، بازیهای آسیایی، والیبال ساحلی، یونیور سیاد، قهرمانی آفریقا، ارتشهای جهان، گراندپری زنان، راهآهنهای جهان، قهرمانی ناشنوایان، قهرمانی معلولین، پارالمپیک معلولین، قهرمانی کشورهای عربی، چهار تیم برتر، جایزه بزرگ، ستارهها و تورنمنتهای جهانی و دوستانه و غیره در گروههای سنی نوجوانان، جوانان و بزرگسالان بهطور منظم انجام میشود. در تاریخچه والیبال جهان باید کشور ژاپن را به عنوان دگرگونکننده تکنیکها، تاکتیکها و آمادگی جسمانی در والیبال معرفی نمود (دگرگونکننده در سرویس، ساعد، انواع پاسها، توپگیری و انواع آبشارهای سرعتی با پاسهای کوتاه الف و ب و ترکیبی و به ویژه بدنسازی).
تاریخ رویداد های مهم برای بازی والیبال :
۱۹۱۷: امتیازهای هر گیم از ۲۱ به ۱۵ تغییر کرد.
۱۹۲۰: تعداد ضربات برای هر طرف به ۳ محدود شد.
۱۹۲۲: اولین دورهٔ رسمی مسابقات در بروکلین با حضور۲۷ تیم از ۱۱ ایالت آمریکا برگزار شد.
۱۹۳۰: اولین بازی والیبال ساحلی دونفره انجام شد.
۱۹۴۷: فدراسیون بینالمللی والیبال (به فرانسوی: Fédération Internationale de Volleyball) به اختصار FIVB تشکیل شد.
۱۹۴۸: اولین دورهٔ مسابقات رسمی والیبال ساحلی انجام شد.
۱۹۴۹: اولین دورهٔ مسابقات قهرمانی والیبال جهان در شهر پراگ، چکسلواکی برگزار شد.
۱۹۶۴: والیبال برای اولین بار به جمع ورزشهای المپیکی پیوست.
۱۹۸۷: والیبال ساحلی از ورزشهای رسمی بازیهای جهانی شد.
۱۹۹۶: والیبال ساحلی دونفره نیز بهعنوان ورزش رسمی المپیک شناخته شد.
قوانین و مقررات
زمین استاندارد والیبال
ابعاد زمین والیبال
طبق قوانینی که توسط فدراسیون بینالمللی والیبال نوشته شدهاست، زمین بازی والیبال باید مستطیلی شکل، و طول آن ۱۸ متر (۶۰ فوت) و عرض آن ۹ متر (۳۰ فوت) باشد. خط وسط که در مرکز آن قرار دارد، زمین را به دو قسمت ۹ متری تقسیم میکند، و همچنین در ۳ متری از هر طرف آن، خط حمله یا خط پایان قرار دارد. تور والیبال نیز بهطور مستقیم بالای خط مرکز، و ارتفاع آن ۲٫۴۳ متر (۸ فوت) برای مردان، و ۲٫۲۴ متر (۷ فوت و ۴ اینچ) برای زنان است. در استانداردهای والیبال، حاشیههای زمین حداقل باید ۱٫۷۵ در هر طرف با خط زمین فاصله داشته باشد. سقف سالن نیز باید فضای بازی عاری از هرگونه موانع به ارتفاع ۷ متر (۲۳ فوت) از کف زمین باشد. تمام خطهای کشیده شده در زمین بازی نیز، ۵ سانتیمتر (۲ اینچ) ضخامت دارند.
نکتههای مهم در والیبال:
در موقع زدن سرویس پای شما نباید روی خط باشد
در هنگام بازی دست شما نباید با تور برخوردی داشته باشد.
اگر توپ شما به آنتن برخورد کند خطای آنتن است.
زمانی که توپ در زمین شماست، حد اکثر ضربات ۳ تا است (دفاع کردن توپ جزو ضرب در زمین شما نیست).
موقع بازی اگر پای شما داخل زمین حریف باشد خطا محسوب میشود.
روش چرخش در بازی والیبال
پس از دریافت امتیاز توسط تیم، اعضای آن باید در جهت عقربههای ساعت در زمین بچرخند. این یک نکته مهم و جزو تاکتیکهای والیبال سالنی به حساب میآید. این تاکتیک باعث میشود که تمام بازیکنان در تمام مناطق بازی کنند و همیشه در منطقه دفاع یا حمله نباشند. همانند شکل که با چرخش منطقه «۲» به منطقه «۱»، به همین ترتیب تمام مناطق جایگزین یکدیگر میشود. یک تیم باید حتماً قبل از سرویس تیم مقابل، در جهت عقربههای ساعت بچرخد. هنگامی که سرویس زده میشود ، بازیکنان جلوی خط حمله میتوانند موقعیت های خود را تغییر دهند و حرکت کنند اما بازیکنان پشت خط نمیتوانند به جلوی آن بیایند و دفاع یا حمله کنند. آنها باید تمام اقدامات حمله را از پشت خط حمله انجام دهند.
پست
لیبرو:۱- دریافت سرویس ۲- توپگیری ۳- ارسال پاس برگشتی (نکته) لیبرو حق پاس با پنجه در منطقه یک سوم ندارد فقط در این منطقه با ساعد حق پاس دارد
پاسور (سِتر): ۱- ارسال پاس مناسب هم از نظر تکنیکی و هم از نظر تاکتیکی ۲- دفاع روی تور ۳- سرویس ۴- توپگیری
پشت خط زن (قطر پاسور): ۱- اسپک ۲- دفاع روی تور ۳- سرویس ۴- توپگیری
دریافتکننده بیرونی (قدرتی زن): (اسپکر):۱- دریافت سرویس ۲- اسپک ۳- دفاع روی تور ۴- سرویس ۵- توپگیری ۶- حمله
سرعتی زن (قطر لیبرو):۱-اسپک سرعتی ۲-دفاع ۳-سرویس
توپ
نوشتار اصلی: توپ والیبال
در استانداردها، توپ باید به شکل کروی (گرد) و از جنس چرم انعطافپذیر یا چرم مصنوعی باشد. درغیر این صورت باید از لاستیک یا موارد مشابه این دست ساخته شده باشد. رنگ توپ میتواند هم یکنواخت و هم ترکیبی از رنگها باشد. بعد از آزمایش بسیاری که فدراسیون جهانی از رنگهای مختلف برای توپ گرفت، یک آزمایش را با رنگهای زرد، آبی و سفید در مسابقات قهرمانی جهانی در سال ۱۹۹۸ ژاپن انجام داد؛ که معرفی این توپ، جایگزین توپهای سفید سنتی شد. در توپهای از جنس چرم مصنوعی، رنگ ترکیبی مورد استفاده در مسابقات رسمی بینالمللی باید با استانداردهای فدراسیون والیبال منطبق باشد. در استانداردهای بینالمللی، پیرامون توپ ۶۵ تا ۶۷ سانتیمتر و وزن آن ۲۶۰ تا ۲۸۰ گرم است. فشار داخل توپ نیز باید ۰٫۳ تا ۰٫۳۲۵ کیلوگرم بر سانتیمتر مربع باشد.
داوری
هر مسابقهٔ والیبال دو داور اصلی دارد یکی داور اول که در بالای تور میباشد و دیگری داور دوم میباشد که روبروی داور اول میایستد و در مواقعی خاص اجازهٔ سوت زدن نیز دارد. چهار (یا دو) داور خط دور تا دور زمین والیبال میایستند و با پرچم داور اول را در امر قضاوت یاری میدهند. دو داور هم پشت میز منشی هستند یکی داور منشی و دیگری هم کمک منشی که کار ثبت امتیازات، تعویضها و اخطارها را بر عهده دارند. سرداور هم به عنوان ناظر میبایست در تمام دیدارها حضور داشته باشد.
خطاهای والیبال:
در هنگام زدن سرویس، اگر پای بازیکن روی خط قرار گیرد، خطا محسوب میشود.
اگر در هنگام زدن اسپک یا دفاع یا دادن پاس، پای بازیکن بهطور کامل از خط وسط زمین عبور کند، خطا محسوب میشود.
۳- چنانچه دست مدافع یا اسپکر، به نوار سفید بالای تور که ۷ سانتیمتر است برخورد کند، خطا محسوب میشود و اگر دست یا بدن به دیگر قسمتهای تور برخورد کند، خطا خواهد بود. در واقع، برخورد بازیکن به تور والیبال به هر شکل، خطا محسوب میشود.
اگر هنگام پاس دادن، دریافت توپ، اسپک زدن یا ردن کردن توپ به سمت زمین مخالف، توپ از یک دست یا هر دو دست با مکث رها شود، خطا است (حمل توپ تلقی میشود). همچنین اگر منطقه توپ شناور به هنگام اسپک با مکث و کنترل تعویض شود خطا است (حمل توپ تلقی میشود).
آنتن موجود در طرفین بالای تور، محدوده تور را مشخص میکند و اگر توپ به آنتن بالای تور یا خط فرضی ادامه آنتن برخورد کند خطا میباشد و توپ برای سرویس زدن به تیم مقابل داده میشود.
توپ سرویس، دفاع روی تور ندارد، مگر اینکه توپ سرویس در نقطهای پایینتر از نوار سفید رنگ بالای تور که هفت سانتیمتر است، دریافت شود.
اگر توپ از روی تور رد شده باشد رد محسوب میشود و برخورد دست به توپ خطا است. (به عنوان مثال توپ از لبه تور جدا شده در زمین تیم الف باشد و بازیکن تیم ب به توپ ضربه بزند یا آن را لمس کند).
۸- زننده سرویس پس از سوت داور ۸ ثانیه فرصت دارد سرویس بزند. در غیر این صورت و اتلاف وقت، خطای ۸ ثانیه محسوب میشود.
اگر یک بازیکن، دوبارِ پی در پی به توپ ضربه بزند خطای دو ضرب محسوب میشود.
اگر تیمی بیش از سه بار به توپ ضربه بزند، خطای چهار ضرب محسوب میشود.
اگر بدون جدا شدن توپ از دست، سرویس زده شود، خطا محسوب میشود. به این معنی که ابتدا باید توپ از دست جدا شود و سپس به آن ضربه زده شود.
بستن مسیر دید تیم دریافتکننده سرویس، از سوی بازیکنان تیم زننده سرویس، غیرقانونی است و خطا محسوب میشود. (بازیکنان تنها مجاز به بالا آوردن دستها تا حدود قد خود هستند)
دیگر
فشار داخل توپ، ۰٫۳ تا ۰٫۳۲۵ (کیلوگرم بر سانتیمتر مربع) است.
هر تیم شامل ۱۴ بازیکن میشود. که ۶ نفر آنها در زمین قرار میگیرند.
سه بازیکن در خط جلو و سه بازیکن در خط عقب قرار میگیرند.
زمانی که سرویس زده میشود، سه بازیکن خط جلو باید در جلوی بازیکنان خط عقب قرار گیرند.
بازیکن از قطاع دایره سمت راست خط عقب با یک دست سرویس میزند.
زمانی که توپ در زمین وارد میشود، بازیکنان میتوانند برای پرتاب توپ به هر نقطهای حرکت کنند، حتی اجازه دارند که برای جلوگیری از تماس توپ با زمین، به خارج از زمین بروند.
دو تیم ۶ نفری با یکدیگر روبرو میشوند. داور در بالای تور قرار گرفته و ناظر بر اجرای مسابقه بوده و سوتی در دست دارد. سرداور نیز مقابل او قرار میگیرد. بازیکنان در وضعیت آمادهباش بوده و دستها، انگشتان، بازوها و پاها در حالات مطلوب قرار میگیرند. بازیکنان در مرکز زمین میایستند و در این محل بیشتر حملهها شکل میگیرد، بهطوریکه یکی از آنها در نزدیک تور ایستاده و بقیه بازیکنان فرم w را تشکیل میدهند.
معمولاً ضربهٔ اول متعلق به پاسور نمیباشد و هنگام دریافت، بازیکنان باید توپ زده شده توسط تیم مقابل را به دست پاسور رسانده تا او توپ را به دیگر بازیکنان پاس دهد و آنها توپ را به زمین مقابل بفرستند.
بعد از هر رالی که مالکیت توپ عوض شود تیمی که سرویسکننده میشود قبل از سرویس باید بازیکنانش تغییر جا بدهند به این تغییر جا چرخش میگویند.
سرویس
سرویس زدن عملی است که به منظور وارد کردن توپ در بازی به کار میرود.
در هنگام سرویس زدن باید به نکات زیر توجه کرد:
هنگام ضربه زدن به توپ (سرویس) حتماً باید توپ را به اندازه کافی و به دور از هر دودست پرتاب کرد و با یک دست به توپ ضربه زده شود.
هنگام سرویس زدن نباید پاها را روی خط یا درون زمین خودی قرار داد و باید از خط فاصله داشته باشد.
توپ حتماً باید از تور عبور کرده و درون زمین حریف پرتاب شود (قبلاً اگر هنگام سرویس زدن توپ به تور برخورد میکرد خطا محسوب میشد ولی در حال حاضر خطایی محسوب نمیشود).
انواع سرویس
سرویس (Serve): حرکتی برای شروع بازی که بازیکن با ضربه زدن به توپ از پشت خط انتهایی زمین توپ را به زمین حریف میفرستد.
سرویس امتیاز (Ace): سرویس که مستقیماً بدون بازگشت توپ به زمین خودی منجر به کسب امتیاز شود.
سرویس یکضرب (Silver-Bullet Ace): سرویسی که با خوابیدن مستقیم در زمین حریف و بدون تماس بازیکنان حریف به امتیاز تبدیل شود.
سرویس ساده روبه تور (Underhand Serve): سرویس سادهای که بازیکن با یک دست و به حالت ایستاده به زیر توپ ضربه میزند و معمولاً در والیبال حرفهای کاربرد ندارد.
سرویس هوایی (Sky ball): سرویسی که در آن توپ ارتفاع زیادی دارد تا حریف را گمراه کند.
سرویس چرخشی (Topspin Serve): نوعی سرویس که در آن بازیکن با چرخاندن مچ دست به توپ چرخشی در جهت جلو میدهد تا توپ زودتر به زمین بخورد و مسیر مستقیمی طی کند. سرویس چرخشی غیر پرشی در والیبال حرفهای کاربرد ندارد.
سرویس موجی (Float Serve): نوعی سرویس که در آن توپ بدون چرخش حرکت میکند تا مسیر حرکتش غیرقابل پیشبینی باشد.
سرویس پرشی (Jump Serve): نوعی سرویس که بازیکن به هوا میپرد و مانند یک مهاجم به توپ ضربه میزند.
سرویس پرشی موجی (Jump Float Serve): نوعی سرویس موجی که بازیکن در هنگام ضربه زدن به بالا میپرد.
سرویس زنوشوهری (Husband & Wife Serve): وقتی سرویس بین دو دریافتکننده تیم مقابل فرود بیاید و هر یک به امید دیگری آن را رها کند.
سرویس آبنباتی (Lollipop Serve): سرویس ساده قوسدار که این سرویس هم در والیبال حرفهای کاربرد زیادی ندارد.
سرویس پاولوفی (Pavlovian Serve): سرویسی که بلافاصله پس از سوت داور بدون هیچ تأملی زده شود.
سرویس ملخی (Grasshopper Serve): سرویسی که به نظر میرسد به تور خواهد خورد اما به شکل عجیبی عبور کند.
پردهپوشی (Screening): مسدود کردن دید بازیکنان حریف در زمان سرویس زدن بازیکن خودی که خطا محسوب میشود.
تعویض سرویس (Side-out): وقتی که تیمی که دریافتکننده سرویس است امتیازی کسب کند و حق سرویس زدن را به دست بیاورد.
روش تمرین پلایومتریک
این روش تمرین در دهه ۱۹۶۰ توسط دانشمندان اتحاد جماهیر شوروی ابداع شد. هدف این بود که قدرت پرش ورزشکاران روسی بیشتر شود. به تدریج این تکنیک در بین تمام کشورها رواج پیدا کرد، چون ثابت شد این روش در اکثر ورزشهایی که نیازمند دویدن سریع و پرش هستند بسیار مؤثر است.
پلیومتریکها تمریناتی هستند که عضلات را قادر میسازند تا در کوتاهترین زمان ممکن به حداکثر توان دست یابند. انجام این تمرینات قدرت فوقالعادهای به فرد میدهد و کمک میکند تا پرش عمودی خود را -که یکی از مهمترین ویژگیهای یک والیبالیست است- افزایش دهد. این تمرینات میتواند سرعت و عکسالعمل فرد را در والیبال بسیار افزایش دهد و میتواند حتی پرش وی را تا ۴۰–۵۰ اینچ و حتی تا ۶۰ اینچ (۱۰۰–۱۵۰ سانتیمتر) افزایش دهد.
تمرینهای پلیومتریک در یک مدت کوتاه زمانی نیروی زیادی را از سیستم عصبی و عضلانی ورزشکار میگیرد، همچنین فشار زیادی را به مفاصل او وارد میکند، اگر این تمرینات خارج از برنامهریزی صحیح و دقیق انجام گیرد ممکن است آسیبهای سختی را بر روی مفاصل و عضلات ایجاد کند.
نمونهای از پرشهای پلیومتریک، پرشهای عمودی پشت سر هم و پرشهای موسوم به box depth (عمق خرک) میباشند که هر دوی آنها برای والیبالیستها آشنا میباشند. در هر دوی این تمرینات، بدن نسبت به زمین عکسالعمل نشان میدهد. در هر دو تمرین ورزشکار روی زمین فرود میآید و بلافاصله دوباره بالا میپرد. هنگامی که پاها به زمینمیخورند، بدن (به ویژه عضلات پا) مجبور میشوند که وزن شخص را جذب کنند. این نیرو که باعث جذب وزن بدن میشود در واقع انرژی است که میتوان از آن بهره برد. این انرژی برای مدت یک هزارم ثانیه ذخیره میشود و سپس هنگامی که عضلات شل میشوند تلف میشوند و از بین میروند. کلید کار، بهره بردن از این انرژی با حداکثر سرعت ممکن برای دوباره بلند شدن از زمین است و این همان کاری است که تمرینات عمودی پشت سر هم و پرشهای باکس دمپس بدن را برای آن آماده میکنند.
کنفدراسیونها
نقشهٔ کنفدراسیونهای قارهای عضو اف آی وی بی
فدراسیون بینالمللی والیبال یا به اختصار افآیویبی (FIVB)، کنفدراسیون بینالمللی ورزشهای والیبال، والیبال ساحلی و والیبال چمنی است که در سال ۱۹۴۷ (میلادی) در پاریس، فرانسه تشکیل شد و هماکنون ۲۲۰ کشور عضو آن هستند.[۱۴] مقر فدراسیون بینالمللی والیبال در لوزان، سوئیس واقع شدهاست. بیش از پنج کنفدراسیون قارهای در ریاست افآیویبی هستند:
کنفدراسیون والیبال آسیا (AVC) در آسیا و اقیانوسیه
کنفدراسیون والیبال آمریکای جنوبی (CSV) در آمریکای جنوبی
کنفدراسیون والیبال آفریقا (CAVB) در آفریقا
کنفدراسیون والیبال اروپا (CEV) در اروپا
کنفدراسیون والیبال آمریکای شمالی مرکزی و کارائیب (NORCECA) در شمال، آمریکای مرکزی و کارائیب
نگاهی به والیبال ایران
تاریخچه والیبال در ایران
در ابتدا تأسیس فدراسیونهای ورزشی والیبال و بسکتبال دارای فدراسیون مشترک شدند و تا سال ۱۳۳۶ به همین نحو ادامه داشت. در آن سالها مسابقاتی تحت عنوان قهرمانی باشگاهها، دستهجات آزاد، انتخابی، قهرمانی مدارس و دانشکدههای هر شهرستان و نهایتاً قهرمانی کشور انجام میگرفت. اشغال ایران توسط نیروهای متفقین در جنگ جهانی دوم، ارتباط ورزشی کشور ما به ویژه تیمهای والیبال را با سربازان این نیروها به همراه داشت و راهی برای آشنا شدن با والیبال خارج از کشور بود. در آن زمان یک مسابقه دوستانه بین یک تیم از کشورمان با ارتش روسیه در انزلی انجام شد که این بازی به نفع تیم ملی ایران خاتمه یافت.
ترجمه کتاب قوانین والیبال در سال ۱۳۳۳ توسط سید ضیاالدین شادمان، رئیس فدراسیون والیبال و بسکتبال و تهیه و تنظیم آن توسط کاظم رهبری، رئیس تربیت بدنی آموزشگاههای ایران که از داوران ممتاز والیبال در ایران بود. اقدامات رو به جلوای بود که شکل منظمی را در برگزاری مسابقات والیبال آن زمان فراهم نمود. در پایان سال ۱۳۳۶، والیبال دارای فدراسیون مستقل شد و امیرعباس امین به عنوان اولین رئیس فدراسیون والیبال کار خود را آغاز کرد. در همین دوران بحث عضویت ایران در فدراسیون بینالمللی والیبال جهان مطرح شد و سرانجام یک سال بعد ۱۹۵۹ میلادی این مهم به انجام رسید. در سال ۱۳۳۷ برای اولین بار تیم ملی پاکستان به تهران دعوت شد و چند مسابقه دوستانه با تیمهای ملی و باشگاهی و ارتش ایران انجام داد. تیم ملی والیبال ایران برای اولین بار در این سال تشکیل شد. چندی بعد تیم ملی مردان ایران به مسابقات بازیهای آسیایی ۱۹۵۸ توکیو اعزام شد. اعضای این تیم را هشت بازیکن تشکیل میدادند و مربی تیم فریدون شریفزاده از بزرگان ورزش آن دوران بود و سابقه عضویت در تیمهای اروپایی را هم داشت. این تیم که برای اولین بار در چنین رویداد مهمی شرکت کرده بود، توانست با افتخار مقام دوم مسابقات را کسب نموده و مدال نقره اولین دوره مسابقات والیبال بازیهای آسیایی را برای کشورمان به ارمغان آورد. پس از این مسابقات، فعالیتهای بینالمللی بیشتری در ورزش والیبال ایران آغاز شد. اعزام مربیان و داوران به کلاسهای بینالمللی، دعوت از تیمهای خارجی و اعزام تیمهای ملی کشورمان به تورنمنتها و مسابقات رسمی بینالمللی مانند بازیهای آسیایی، مسابقات قهرمانی آسیا، غرب آسیا، آسیای مرکزی، قهرمانی جهان، جام جهانی، دانشجویان جهان، ارتشهای جهان، ناشنوایان جهان، معلولین جهان و راهآهنهای جهان و جامهای جمهوریت ترکیه، ریاست جمهوری قزاقستان، شیخ راشد امارات بخشی از این فعالیتها است. در آن سالها ابراهیم نعمتی به عنوان داور بینالمللی والیبال مطرح شد که در ادامه به عضویت کمیته داوران فدراسیون جهانی والیبال درآمد و مدرس جهانی داوری شد.
در طول دوران پس از انقلاب ایران مربیان مطرح زیادی به ایران آمدند. سردار نصرالله خان به ایران آمد و کار با بازیکنان ایران را قبل از بازیهای ۱۹۵۸ آغاز کرد و برنامهای را برای تنظیم اسپک روی تور به بازیکنان داد. مربی بعدی میلوسلاو ایم بود، تیم ملی والیبال در دهه ۷۰ میلادی نسل تازهای از بازیکنان را به خود دید و او هدایت تیم ملی را با چهرههایی مانند حسن کرد و مسعود صالحیه به عهده گرفت و ایران در بازیهای آسیایی ۱۹۷۰ بانکوک با این مربی به عنوان پنجم رسید. تادایی کورادا بعد از میلوسلاو به ایران آمد و در بازیهای تهران به اتفاق فاروق فخرالدینی روی نیمکت ایران نشست، اما ایران در عین میزبانی، در بین هشت تیم شرکتکننده چهارم شد، فکر بازیهای تدارکاتی بیشتر را نیز کورادا در ایران جا انداخت و بعد از او پارک سونگ کرهای به ایران آمد و در جام پهلوی شرکت کرد.
پس از انقلاب ایران
در سالهای اولیه پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، تحت تأثیر شرایط جنگ تحمیلی علیه ایران و به علت تعویضهای پیاپی رؤسای فدراسیون و تغییرات وسیع در کادر هیئت رئیسه، برنامههای والیبال شکل پایداری نداشت و بیشتر کوشش میشد در زمینه ورزش عمومی و همگانی برنامهریزی شود؛ لذا به جای رقابتهای باشگاهی، برنامهریزی بریا برگزاری همه ساله مسابقات قهرمانی کشور انجام شد که این رقابتها همچنان نیز برگزار میشوند. رفته رفته با پایان یافتن جنگ تحمیلی و سامان یافتن مدیریت و برنامهریزی در ورزش کشور، برنامهها و مسابقات والیبال نیز در سراسر کشور به لحاظ اجرا، کمیت و کیفیت شکل بهتری به خود گرفت. دوباره اعزام تیمها به خارج از کشور و دعوت از تیمهای خارجی از سر گرفته شد و والیبال پا در راه شروعی دوباره نهاد. شومان آلمانی اولین مدرس اروپایی بعد از انقلاب بود. ایوان بوگاینکوف که اسم درست او ایوان بوگاینکوفس بود تحول نوینی در والیبال ایران ایجاد نمود و نسلی از بازیکنان و مربیان را برای والیبال ایران ساخت. مسابقات والیبال بینالمللی دهه فجر که از سال ۱۳۶۵ تا سال ۱۳۷۹ برگزار شد از جمله رویدادهای ارزنده در تاریخ والیبال ایران است که به پیشرفت والیبال ایران سرعت بخشید و زمینهای شد برای توجه باشگاهها و تیمداری در والیبال داخلی. تا جایی که لیگهای برتر و دسته اول باشگاههای کشور به شکل نوین خود یعنی آن طور که در دنیا معمول بود، پی ریزی شد و سال به سال رونق یافت و لیگ به پیشرفت تیم ملی کمک کرد. در این دوره از تیم ملی مربیان خارجی زیادی به ایران آمدند و والیبال پایه ایران رشد کرد.
پیشرفت از ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۳

از سال ۲۰۱۰ با وجود زیر ساختها، والیبال ایران پیشرفت و شگفتی قابل توجهای نسب به والیبال سنتی قبل خود پیدا کرد در حالی که رو به والیبال مدرن آورد و فدراسیون والیبال ایران در صدد جذب مربی مطرح بود و در بین چهار گزینه خود خولیو ولاسکو، زوران گاییچ، آندرهآ آناستازی و سیلوانو پراندی، خولیو ولاسکو مربی مطرح آرژانتینی را جذب کرد و ولاسکو به ایران آمد و فدراسیون دارای برنامه ۶ ساله بلند مدت شد و از کاریهای اولیه ولاسکو، جذب بازیکنان جوان تر و تمرینات مدرن و جذب دستیاران جدید بود، ایران با ولاسکو در سال ۲۰۱۱ در اولین تورنمنت مهم خود پس از ۳۲ سال قهرمان والیبال قهرمانی آسیا شد پس از این قهرمانی بازیکنان ایران در ۳ پست به عنوان بهترین بازیکن این دوره از مسابقات انتخاب شدند، آرش کمالوند باارزشترین بازیکن، امیر حسینی بهترین پاسور و فرهاد ظریف هم به عنوان بهترین لیبرو انتخاب شد و در پی کسب قهرمانی جام قهرمانی آسیا تیم ملی والیبال مردان ایران به جام جهانی ۲۰۱۱ صعود کرد و در اولین شگفتی خود تیم ملی لهستان و تیم ملی صربستان را شکست داد و در مجموع به مقام نهم دست یافت و علیرضا نادی به عنوان دومین دفاع وسط این دوره جام جهانی لقب گرفت. ایران برای اینکه بخت خود را برای صعود به المپیک ۲۰۱۲ امتحان کند در مسابقات انتخابی المپیک لندن در توکیو ژاپن شرکت نمود و در مجموع با ۵ امتیاز فقط با ۱ امتیاز کمتر از استرالیا از صعود به المپیک لندن بازماند و در انتها از ایران فرهاد ظریف به عنوان بهترین لیبرو و سعید معروف به عنوان بهترین پاسور مسابقات انتخابی معرفی شدند. ایران در گام بعدی در مسابقات انتخابی لیگ جهانی ۲۰۱۳ موفق شد در ۴ دیدار خود پیروز شود و جواز حضور در لیگ جهانی ۲۰۱۳ را کسب کرد و برای اولین بار در تاریخ به لیگ جهانی رفت. نقطه اوج تم ملی ایران با ستارگان در اوج همراه با خولیو ولاسکو در لیگ جهانی ۲۰۱۳ بود، ایران در گام اول به تیم ملی روسیه باخت و در دومین گام در دیدار اول مقابل تیم ملی صربستان میزبان قهرمان اروپا شکست را پذیرفت، اما در دومین دیدار مقابل صربستان که یکی از طولانیترین ماراتنهای لیگ جهانی بود، ایران صربستان قهرمان اروپا را ۳ بر ۲ شکست داد تا نخستین پیروزی خود را در این تورنمنت جشن بگیرند اما پیروزی بزرگ ایران در مودنا ایتالیا آغاز شد، تیم ملی ایران بزرگترین شگفتی را در لیگ جهانی به وجود آورد و با نتیجهٔ ۳–۱ تیم ملی ایتالیا دومین تیم پرافتخار لیگ جهانی و از برترین تیمهای جهان را با حضور پرشور تماشاگران ایرانی و ایتالیایی در هم کوبید تا این برد نقل هر رسانه معتبر شود، این پیروزی بازتاب بسیار گستردهای داشت. ایران در بازی دوم که ایتالیاییها همه توان خود را گذاشتند تا ایران را ببرند آنها دو ست اول را بردند و در آستانه یک پیروزی مقتدرانه بودند اما ایران در ادامه دو ست را از ایتالیا گرفت تا نتیجه ۲–۲ شود در ست سوم این ایتالیا بود که بازی را برد اما در مجموع دو بازی ایران با نتیجهٔ ۴–۲ ایتالیا را شکست داد و افتخار و حماسه بزرگی را در کارنامه ورزش ایران ثبت نمود، در بازی بعد ایران به مصاف تیم ملی کوبا رفت و بازهم پیروزی دیگر از ایران به نمایش گذاشته شد و ایران در هاوانا دو بار تیم ملی کوبا را شکست داد. در ادامه ایران میزبان تیم ملی آلمان شد و با حضور هزاران ایرانی در سالن آزادی ۳ بر ۰ آلمان را در شکست داد و سایت جهانی والیبال هم تماشاگران ایرانی را نقطه اوج ایران در این مسابقه دانست. ایران در ادامه در بازی برگشت مقابل آلمان در آخرین گام شکست خانگی را پذیرفت. تیم ملی والیبال مردان ایران که برای نخستین بار در رقابتهای لیگ جهانی شرکت کرده بود در حالی این مسابقات را به پایان رساند که با درخشش خود و مغلوب کردن بزرگانی چون ایتالیا و کوبا درخشش بازیکنان و مربیان خود عنوان پدیده را به خود اختصاص داد و در پایان این رقابتها سید محمد موسوی عراقی از ایران به عنوان بهترین مدافع روی تور لیگ جهانی والیبال ۲۰۱۳ انتخاب شد در ادامه تیم ملی والیبال ایران مورد تقدیر رئیسجمهوری وقت ایران و رهبر جمهوری اسلامی ایران و ارگانهای دولتی و خصوصی قرار گرفت.

ایران در گام بعدی ایران در مسابقات انتخابی قهرمانی جهان ۲۰۱۴ با حضور پاکستان، اندونزی و بحرین با ۳ پیروزی مقابل تمامی تیمها برای پنجمین بار به مسابقات قهرمانی جهان راه یافت. ایران در گام بعدی هفدهمین دوره مسابقات والیبال قهرمانی مردان آسیا را در دبی پیش رو داشت، ایران در این مسابقات با شکست لبنان به مرحله نیم نهایی صعود کرد و در نهایت با پیروزی ۳ بر ۰ در بازی فینال مقابل تیم ملی کره جنوبی با درخشش بازیکنان خود برای دومین بار با اقتدار و فقط با ۱ ست باخته قهرمان آسیا شد و برای نخستین بار در ردهبندی جهانی به عنوان بهترین تیم آسیا دست یافت و در ادامه باز هم پیامهایی از سوی بزرگان ورزش و سیاست به سوی تیم ملی ایران روانه شد و ایران با این قهرمانی جواز حضور در مسابقات جام بزرگ قهرمانان جهان ۲۰۱۳ یا همان قهرمانان قارهها را به بدست آورد و در پایان مسابقات قهرمانی آسیا ۲۰۱۳ چهار بازیکن از ایران توانستند پنج عنوان برتر این دوره از رقابتها را از آن خود کنند، امیر غفور به عنوان بهترین اسپکر، سید محمد موسوی عراقی به عنوان بهترین دفاع وسط، فرهاد ظریف بهترین لیبرو و سعید معروف هم به عنوان بهترین پاسور و باارزشترین بازیکن آسیا در سال ۲۰۱۳ معرفی شدند. ایران بعد از این مسابقات به جام بزرگ قهرمانان جهان ۲۰۱۳ رفت و در اولین دیدار مقابل تیم ملی برزیل ۳–۱ مغلوب شد و در دومین دیدار مقابل تیم ملی ایتالیا دوباره با نتیجه ۳–۲ پیروز شد و در سومین دیدار مقابل روسیه ۳–۰ تن به شکست داد. حریف بعدی ایران تیم ملی آمریکا بود، بازیکنان تیم ملی ایران با درخشش خود در این بازی حساس به علت مسائل بین این دو کشور ۳–۲ مقابل آمریکا به پیروزی تاریخی دست یافتند. ایران در آخرین دیدار این مسابقات مقابل تیم ملی ژاپن به برتری ۳–۰ دست یافت و در پایان رقابتها به مقام چهارم رسیدند. فرهاد ظریف از ایران به عنوان بهترین لیبرو این دوره از مسابقات انتخاب شد. بعد از این دوره مسابقات مربیان و رسانههای معتبر روسیه، برزیل، لهستان و ایتالیا، ایران را به عنوان قدرت نو ظهور والیبال خواندند و مردم ایران هم بیش از پیش به والیبال روی آورند و والیبال ایران ورزش اول رسانهها شد. بعد از پیشرفت تیم ملی ایران شایعه جدایی ولاسکو بعد از مسابقات جام بزرگ قهرمانان جهان قوت گرفت تا روزی که رئیس فدراسیون آرژانتین در پی نتایج بد تیم ملی والیبال مردان آرژانتین، با اصرار رئیسجمهوری آرژانتین و مردم آرژانتین از فدراسیون والیبال ایران خواستار بازگشت او به وطن و ثبت قرارداد سه ساله شدند. در پی انتشار این خبر ایرانیان در صفحه هات اجتماعی دست به ساخت کمپین حمایت از ولاسکو به نام «ما از ولاسکو میخواهیم تا سرمربی ایران باقی بماند» زدند و این صفحه در سایتها و رسانههاهای معتبر جهان بازتاب فراوانی داشت. روز بعد خبر جدایی ولاسکو در رسانهها رسمی شد. فدراسیون والیبال ایران در خبری گفت، جدایی توافقی حاصل شد و ولاسکو سرمربی آرژانتین میشود. پس از جدایی خولیو ولاسکو مسئولین فدراسیون والیبال ایران برای جایگزین خولیو ولاسکو دست به کار شدند و از میان ۸ گزینه مطرح یعنی آندرهآ آناستازی، سیلوانو پراندی، لورنزو برناردی، هیو مک کاچن، رائول لوزانو، دانیل کاستلانی، ولادیمیر الکنو و اسلوبودان کواچ برای هدایت تیم ملی ایران، اسلوبودان کواچ را به عنوان گزینه نهایی سرمربیگری تیم ملی والیبال ایران انتخاب کردند. کواچ او در ماه مارس ۲۰۱۴ قراردادی سه ساله را با فدراسیون والیبال ایران به امضاء رساند و سرمربی تیم ملی والیبال ایران شد.
قهرمانی جهان ۲۰۱۸
ایران در ابتدا در مسابقات انتخابی در اردبیل با تیمهای کره جنوبی، چین، قزاقستان و قطرهمگروه شد و تمام حریفان خود را سه بر صفر شکست داد تا به عنوان تیم اول آسیا به مسابقات قهرمانی جهان راه پیدا کند. سپس در گروه چهارم با تیمهای لهستان، بلغارستان، کوبا، فنلاند و پورتوریکو همگروه شد. ایران در نخستین دیدار خود مقتدرانه پورتوریکو را با حساب ۳ بر ۰ شکست داد و در دومین دیدار برابر بلغارستان میزبان خود ۳ بر ۱ به پیروزی رسید. ایران در سومین دیدار نیز کوبا را ۳ بر ۱ از پیش رو برداشت و تقریباً صعود خود را قطعی کرده بود ایران در گام چهارم برابر لهستان قهرمان جهان دوره قبل با شکست سنگین ۳ بر ۰ مواجه شد و در آخرین دیدار در یک بازی نفس گیر فنلاند را با حساب ۳ بر ۲ از پیش رو برداشت تا به عنوان تیم دوم به دور بعدی راه پیدا کند. ایران در دور دوم با تیم های آمریکا،کانادا و بلغارستان همگروه شد. ایران در اولین دیدار خود با یک نتیجه دور از انتظار و با نمایش بسیار ضعیف برابر میزبان خود بلغارستان ۳ بر ۰ شکست را پذیرفت تا با یک باخت سنگین به مصاف کانادا برود ایران دو دیدار بعدی خود برابر کانادا و آمریکا به ترتیب با نتایج ۳ بر ۲ و ۳ بر ۰ شکست خورد و با یک نتیجه بسیار ضعیف به عنوان سیزدهمی مسابقات دست پیدا کرد.

نگاهی به مقام های ایران در بازی های مهم و جهانی
المپیک
لیگ جهانی
لیگ ملت ها

قهرمانی جهان

جام جهانی

جام بزرگ قهرمانان جهان

قهرمانی آسیا

جام کنفدارسیون آسیا

مربیان
سردار نصرالله خان (۱۹۵۸)
فریدون شریفزاده (۱۹۵۸–۱۹۶۳)
حسین جبارزادگان (۱۹۶۴–۱۹۶۶)
میلوسلاو ایم (۱۹۷۰–۱۹۷۲)
تادایی کورادا (۱۹۷۴)
یدالله کارگرپیشه (۱۹۷۹–۱۹۸۱)
فاروق فخرالدینی (۱۹۸۷)
مسعود صالحیه (۱۹۸۷-۱۹۸۹-۱۹۹۵)
حسینعلی مهرانپور (۱۹۸۹–۱۹۹۱)
محمد حیدرخان (۱۹۹۱)
ایوان بوگاینکوفس (۱۹۹۳)
فومیهیکو ماتسوموتو (۱۹۹۴–۱۹۹۸)
مهدی صابرپور (۱۹۹۷)
مصطفی کارخانه (۱۹۹۹–۲۰۰۱)
پارک کیوون (۲۰۰۲–۲۰۰۵)
میلوراد کیاچ (۲۰۰۶)
زوران گاییچ (۲۰۰۷–۲۰۰۸)
حسین معدنی (۲۰۰۸–۲۰۱۰)
خولیو ولاسکو (۲۰۱۱–۲۰۱۴)
اسلوبودان کواچ (۲۰۱۴–۲۰۱۵)
رائول لوزانو (۲۰۱۶–۲۰۱۷)
ایگور کولاکوویچ (۲۰۱۷-اکنون)
کاپیتانها
بازیکنان دارای بیشترین دوره کاپیتانی
محمد شریفزاده
حسن کرد
یدالله کارگرپیشه
محمد حیدرخان
امیر حیدری
رضا باغبان بفروئی
اصغر نایینی – محمدرضا دامغانی
ایرج مظفری
ساسان خداپرست
پیمان اکبری
بهنام محمودی
علیرضا نادی
سعید معروف