مشخصات
لقب ها
تیم ملی
ستارههای ایرانی
شیرهای ایران
شاهزادگان ایران
یوزهای ایرانی
فدراسیون : فدراسیون فوتبال ایران
کنفدراسیون : کنفدراسیون فوتبال آسیا
زیرکنفدراسیون : فدراسیون فوتبال آسیای مرکزی
بیشترین بازی ملی : جواد نکونام (۱۵۱ بازی)
بیشترین گل ملی : علی دایی (۱۰۹ گل)
ورزشگاه خانگی : ورزشگاه آزادی
تاریخچه تیم ملی
تیم ملی فوتبال ایران یک تیم فوتبال بینالمللی است که به نمایندگی از ایران به میدان میرود و زیر نظر فدراسیون فوتبال جمهوری اسلامی ایران فعالیت میکند. مرکز ملی فوتبال محل تمرین این تیم و سایر ردههای تیم ملی فوتبال ایران است. ورزشگاه امجدیه نخستین ورزشگاه خانگی این تیم بود و از سال ۱۳۵۳ و افتتاح ورزشگاه آزادی برای میزبانی بازیهای آسیایی ۱۹۷۴ تیم ملی در این ورزشگاه از حریفان خود میزبانی میکند. تیم ملی ایران از سال ۱۹۷۴ در رقابتهای مقدماتی جام جهانی فوتبال شرکت میکند و در دورههای ۱۹۷۸، ۱۹۹۸، ۲۰۰۶، ۲۰۱۴ و ۲۰۱۸ موفق به حضور در مرحله نهایی این بازیها شدهاست. این تیم تا سال ۱۹۸۸ در مسابقات مقدماتی المپیک شرکت کرد و در المپیکهای ۱۹۶۴ توکیو، ۱۹۷۲ مونیخ و ۱۹۷۶ مونترال موفق به صعود به مرحله نهایی شد. از المپیک ۱۹۹۲ بارسلون تیم امید ایران در این بازیها شرکت کرد.
تیم ملی فوتبال ایران یکی از قدرتمندترین تیمهای آسیایی بهشمار میرود و تا کنون سه بار قهرمان جام ملتهای آسیا در سالهای ۱۹۶۸، ۱۹۷۲ و ۱۹۷۶ شدهاست. تیم ملی تا سال ۱۹۹۸ به عنوان نماینده ایران در بازیهای آسیایی شرکت کرد و سه بار در دورههای ۱۹۷۴ تهران، ۱۹۹۰ پکن و ۱۹۹۸ بانکوک موفق به کسب مدال طلا شد. از سال ۲۰۰۲ تیم امید ایران به نمایندگی از ایران در این بازیها شرکت میکند.
ایران از سال ۲۰۰۰ و با تشکیل فدراسیون فوتبال غرب آسیا به این فدراسیون پیوست و در بازیهای قهرمانی فوتبال غرب آسیا شرکت کرد. ایران موفق شد چهار بار و در سالهای ۲۰۰۰، ۲۰۰۴، ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ قهرمان این بازیها شود. ایران از سال ۲۰۱۴ به عنوان یکی از دو عضو مؤسس فدراسیون فوتبال آسیای مرکزی را تأسیس کرد و با ترک کردن فدراسیون فوتبال غرب آسیا به این فدراسیون نوین پیوست.
تیم ملی ایران از سال ۱۹۴۱ تا کنون در ۳۸ تورنمنت غیررسمی و دوستانه فوتبال شرکت کردهاست که میزبانی هجده تای آنها را بر عهده داشته. ایران در مجموع در نه تورنمنت دوستانه فوتبال موفق به کسب قهرمانی شده که اولین آنها جام عمران منطقهای ۱۹۶۵ و آخرین آنها جام چالش آسیا اقیانوسیه ۲۰۰۳ بودهاست.
۴۲–۱۳۰۰: تلاشهای نخستین
با ورود فوتبال به ایران در سالهای آخر قرن سیزدهم خورشیدی و نخستین سالهای قرن حاضر تلاشهای پراکندهای برای شکلدهی به تیمهای فوتبال و مسابقات مختلف فوتبال انجام شد. به دنبال شکلگیری نخستین تیمهای فوتبال در سالهای دهه نخست قرن حاضر تیمهایی با عنوان تیم منتخب تهران نیز تشکیل شدند اما هیچیک از این تیمها تیم ملی به معنای امروزی نبودند چرا که در ایران هنوز فدراسیون فوتبال تشکیل نشده بود و ایران به عضویت فدراسیون بینالمللی فوتبال، فیفا، درنیامده بود.
عدم برگزاری منظم مسابقات منسجم و دنبالهدار و نبود سازمان متولی برای فوتبال همچون فدراسیون فوتبال یا هیئت فوتبال همه باعث شده بودند تا برای سالها تحرکی در سطح ملی در فوتبال ایران دیده نشود اما از میانههای دهه ۱۳۱۰ شرایط کمکم تغییر کرد، در سال ۱۳۱۳ علیاصغر حکمت به دستور رضا شاه سازمان پیشاهنگی و تربیتبدنی ایران را بنیان گذارد. سه سال بعد و در ۱۳۱۶ حسین صدقیانی به این سازمان پیوست و مسئولیت اداره تیمهای فوتبال را بر عهده گرفت. صدقیانی از بهترین فوتبالیستهای آن زمان بود و سابقه بازی در تیمهای رویال شارلوا بلژیک و راپید وین اتریش را داشت و بعدها به چهرهای کلیدی در فوتبال ایران تبدیل شد. در سال ۱۳۱۸ ورزشگاه امجدیه به عنوان نخستین ورزشگاه مدرن و دارای جایگاه برای تماشاگران در تهران ساخته شد تا محلی برای برگزاری منظم بازیهای ملی و باشگاهی فوتبال در تهران به وجود آید. این ورزشگاه تا سالها ورزشگاه خانگی تیم ملی فوتبال ایران محسوب میشد.
در شهریور ۱۳۲۰ تیم ملی ایران به دعوت دولت افغانستان برای حضور در جام استقلال افغانستان و انجام چند بازی دوستانه به این کشور سفر کرد. بازی ایران برابر تیم ملی فوتبال افغانستان در کابل از دید فیفا نخستین بازی رسمی ایران محسوب میشود. سرمربی این تیم حسین صدقیانی بود و بیشتر بازیکنان این تیم از فوتبالیستهای مشهدی و به همراهی تعدادی از بازیکنان اهل تهران بودند. این بازی که در حضور محمد ظاهر شاه، شاه وقت افغانستان و با حضور ده هزار تماشاچی برگزار شد با نتیجه ۰–۰ به پایان رسید. برگزاری این بازی با اشغال ایران در شهریور ۱۳۲۰ توسط متفقین همزمان شد و این اتفاق باعث شد تا ایران تعدادی از بازیکنان نظامیاش را همراه نداشته باشد.
با پایان اشغال ایران در ۱۳۲۵ و بازگشت کشور به شرایط عادی، فدراسیون فوتبال ایران تأسیس شد و به سرعت به عضویت فیفا نیز درآمد. خرسند علی کنی به عنوان نخستین رئیس فدراسیون فوتبال برگزیده شد. سپس در ۳ آبان ۱۳۲۶ و بیش از شش سال پس از نخستین بازی تاریخ تیم ملی برابر افغانستان، ایران در امجدیه یک بازی دوستانه در برابر تیم ملی ترکیه انجام داد و با نتیجه ۱–۳ مغلوب شد. مربیگری تیم ملی همچنان بر عهده صدقیانی بود و زننده تک گل ایران نیز امیرمسعود برومند بود. ایران در آن سالها سه بار دیگر نیز برابر ترکیه صفآرایی کرد و به نتایج مساوی ۱–۱ و ۲–۲ و شکست ۱–۶ دست یافت. از میان این بازیها تنها یک بازی که در ۷ خرداد ۱۳۲۹ در استانبول برگزار شد و با نتیجه ۱–۶ به سود ترکیه پایان یافت از دیدگاه فیفا رسمیت دارد. زننده گل ایران در آن بازی امیر خلیلی بود تا وی به عنوان زننده نخستین گل تاریخ تیم ملی ایران شناخته شود و تا به امروز این شکست سنگینترین شکست تاریخ فوتبال ملی ایران است.
در اسفند ۱۳۲۹ ایران در نخستین دوره بازیهای آسیایی شرکت کرد. تیم ملی فوتبال ایران در آن بازیها موفق شد تا دیدار نهایی پیش رود و تنها در فینال بود که مغلوب هند میزبان شد. این نخستین حضور ایران در مسابقات رسمی و بینالمللی بود. اما در دهه ۱۳۳۰ تیم ملی فعالیت چندانی نداشت و در فاصله سالهای ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۷ تنها یک بازی دوستانه برابر پاکستان برای تیم ملی ثبت شدهاست. در سال ۱۳۳۷ ایران در سومین دوره بازیهای آسیایی شرکت کرد و نتایج ضعیف و دو شکست سنگین و پرگل باعث شدند تا صدقیانی بعد از سالها جای خود را به یوژف مساروش مجار دهد تا نام وی به عنوان نخستین سرمربی خارجی تیم ملی ثبت شود. ایران تحت مربیگری وی در بازیهای مقدماتی جام ملتهای آسیا ۱۹۶۰ شرکت کرد اما موفق به صعود از گروه خود نشد. بعد از این مسابقات حسین فکری جای مساروش را به عنوان سرمربی تیم ملی گرفت و ایران در خرداد ۱۳۴۱ در تهران دو بازی دوستانه برابر عراق انجام داد اما به نتایجی بهتر از یک تساوی ۱–۱ و یک باخت ۱–۲ دست نیافت. با توجه به شرایط سیاسی آن زمان شکست در برابر عراق برای ایران گران تمام شد. پرویز کوزهکنانی که هر دو گل ایران را در این دو بازی به ثمر رسانده بود در مورد شرایط تیم ملی گفت: «سالهاست که فاقد تیم ملی هستیم و علت آن بر همگان روشن است. به مقتضای زمان برای انجام تماسهای خارجی عدهای را انتخاب و برابر خارجیها قرار میدهیم و این کار روی اصل همفکری و هماهنگی نیست. تیمی که برابر عراق بازی کرد تیم ملی واقعی نبود، بلکه تیم منتخب تهران بود.» حسین فکری نیز در این مورد گفت: «تیم ایران مرکب از بازیکنان تهرانی و یک بازیکن اهوازی چند روزی گرد آمدند و برای مقابله با عراق تنها دو جلسه با هم تمرین کردند. بازیکنان ما با خوردن آب دوغ باید کارهای مشکل انجام دهند و این امر آنها را آزرده و رنجور میکند.»
۴۹–۱۳۴۲: ورود به عرصهٔ بینالمللی
در سال ۱۳۴۲ ایران برای نخستین بار در بازیهای مقدماتی المپیک تابستانی شرکت کرد و موفق شد جواز حضور در المپیک ۱۹۶۴ توکیو را به دست آورد. بازیهای مرحله مقدماتی المپیک به صورت حذفی و در سه مرحله برگزار شدند و ایران توانست در مجموع بازیهای رفت و برگشت به ترتیب بر پاکستان، عراق و هند غلبه کند. پیروزی ایران در برابر عراق به نوعی جنبه انتقامی نیز داشت چرا که علاوه بر حذف تیم عراق انتقام شکست سال ۱۳۴۱ نیز گرفته شد. بازیهای مرحله مقدماتی المپیک به صورت رفت و برگشت در خاک دو تیم برگزار شدند. ایران میزبان سه بازی مرحله مقدماتی بود و این نخستین بار بود که بازیهای بینالمللی رسمی در خاک ایران برگزار میشدند، ورزشگاه امجدیه در هنگام میزبانی هر سه بازی از تماشاگر پر شده بود و ایران سه پیروزی پر گل کسب کرد و پاکستان، عراق و هند را به ترتیب ۱–۴، ۰–۴ و ۰–۳ از پیشروی برداشت و بازی آخر ایران در این مرحله در مقابل تیم هند که در کلکته برگزار شد پخش زنده رادیویی نیز داشت. اما با وجود این نتایج درخشان ایران در بازیهای المپیک دو شکست برابر آلمان شرقی و رومانی و یک تساوی برابر مکزیک در همان مرحله گروهی حذف شد. زننده تنها گل ایران در آن بازیها کرم نیرلو بود، گل وی از روی نقطه پنالتی و در تساوی ۱–۱ برابر مکزیک زده شد. بازی برابر آلمان شرقی نخستین بازی رسمی ایران با یک تیم اروپایی و بازی با مکزیک نخستین رویارویی رسمی با یک تیم از ناحیه کونکاکاف بود. بدین ترتیب ایران برای نخستین بار در تاریخش با تیمهای غیر آسیایی رو در رو شد. چند ماه قبل از آغاز بازیهای المپیک ایران برای چند بازی تدارکاتی به شوروی و مجارستان سفر کرد. فدراسیون فوتبال علیاکبر محب بنیانگذار و مالک باشگاه دارایی را به عنوان سرپرست تیم ملی برای این سفر انتخاب کرد. این امر با مخالفت شش بازیکن ملیپوش تیم شاهین مواجه شد و آنان از همراهی تیم ملی سرباز زدند. فدراسیون فوتبال نیز آنان را به مدت یک سال محروم کرد و ایران بدون این شش بازیکن که بازیکنان اصلی تیم ملی نیز بودند پای به رقابتهای المپیک گذاشت. بسیاری از کارشناسان این امر را دلیل اصلی نتایج نسبتاً ضعیف تیم ملی در المپیک میدانند.
در آذر ۱۳۴۵ ایران در بازیهای آسیایی ۱۹۶۶ بانکوک شرکت کرد. در این زمان گئورگی سوچ جای حسین فکری را به عنوان سرمربی گرفته بود. وی با حفظ بازیکنان حاضر در تیم المپیک ۱۹۶۴ و تعدادی از بازیکنان محروم که در آن زمان بخشیده شده بودند، تیم قدرتمند و هماهنگی را به بازیها فرستاد. با وجود کسب نتایج خوب و صعود تا فینال تیم ملی در گام آخر مغلوب تیم برمه شد تا به مدال نقره بازیها قناعت کند. در دیدار نهایی تنها گل حریف روی اشتباه عزیز اصلی دروازهبان تیم ملی ثبت شد و سپس بازی دفاعی و وقتکشی بازیکنان حریف باعث شد تا ایران با همان یک گل مغلوب تیم ملی میانمار شد تا باز هم از دستیابی به مدال طلا بازماند. این دوره از بازیها با حواشی بسیاری برای تیم ملی همراه بود، به عنوان مثال در بازی با ژاپن که با شکست تیم ملی همراه شد حسینعلی مبشر رئیس وقت فدراسیون فوتبال و تعدادی از ملیپوشان از جمله عزیز اصلی و همایون بهزادی مورد حمله و ضرب و شتم پلیس و هواداران تایلندی حاضر در ورزشگاه قرار گرفتند. مجموع این رویدادها باعث شدند که کمیته ملی المپیک ایران تصمیم به خروج از بازیها و ترک تایلند در میانه برگزاری بازیها گرفت و تنها با رایزنی و تماس بومیپول آدولیاده، شاه تایلند با محمدرضا پهلوی، شاه ایران، کاروان ایران در تایلند ماند و به بازیها ادامه داد.
در جام ملتهای ۱۹۶۸ تیم ملی بالاخره موفق شد نخستین مقام قهرمانی رسمی تاریخش را به دست آورد. ایران که میزبان بازیها نیز بود با مربیگری محمود بیاتی که سرمربی تیم ملی شده شده بود. در ورزشگاه امجدیه تمامی بازیهایش را با برد پشت سر گذاشت تا حسن حبیبی کاپیتان تیم ملی به عنوان نخستین کاپیتان تاریخ ایران موفق شود یک جام قهرمانی رسمی را بالای سر ببرد. بازی آخر ایران که در مقابل تیم ملی اسرائیل انجام شد به دلائل سیاسی حساسیت ویژهای یافت و پیروزی ایران باعث محبوبیت فراوان فوتبال در جامعه ایران شد. پس از این قهرمانی تهران غرق در شادی شد و برای نخستین بار فوتبال مردم ایران را به خیابانها کشاند. فوتبالیستهای تیم ملی به کاخ نیاوران و مجلس شورای ملی دعوت شدند، خوانندگانی همچون ویگن و دلکش نخستین ترانههای فوتبالی در حمایت از تیم ملی را خواندند و حتی نشریات غیر ورزشی نیز به پوشش و پیگیری اخبار مربوط به تیم ملی پرداختند. به عنوان مثال هفتهنامه زن روز در سرمقاله شماره ۴ خرداد ۱۳۴۷ نوشت: «اینک کلمه انگلیسی فوتبال کلمه ملی ماست.» اما این موفقیتهای تیم ملی در دو سال آخر دهه ۱۳۴۰ ادامه پیدا نکرد، ایران در المپیک ۱۹۶۸ مکزیکوسیتی حاضر نبود و در بازیهای مقدماتی جام جهانی ۱۹۷۰ نیز شرکت نکرد و در بازیهای آسیایی ۱۹۷۰ بانکوک در آذر ۱۳۴۹ نیز در همان مرحله مقدماتی حذف شد. مربی ایران در بازیهای آسیایی ایگور نتو بود که به دنبال این عدم موفقیت جای خود را به پرویز دهداری داد.
۵۷–۱۳۵۰: قهرمانیهای بینالمللی
دهه ۱۳۵۰ دوران موفقی در تاریخ تیم ملی و نقطه عطفی در جهانی شدن فوتبال ایران بود. ایران از زمستان ۱۳۵۰ در بازیهای مقدماتی المپیک ۱۹۷۲ مونیخ شرکت کرد و موفق شد با پشت سر گذاشتن رقبا برای دومین بار جواز حضور در المپیک را به دست آورد. در اردیبهشت ۱۳۵۱ ایران با مربیگری محمد رنجبر در جام ملتهای آسیا ۱۹۷۲ شرکت کرد. تیم ملی که به عنوان مدافع عنوان قهرمانی بدون حضور در مرحله مقدماتی پای به این بازیها گذاشته بود موفق شد تا تمامی بازیهایش را با برد پشت سر بگذارد و دومین قهرمانی پیاپی جام ملتها را کسب کند. حسین کلانی نیز با پنج گل زده موفق شد عنوان آقای گلی رقابتها را از آن خود کند. ایران در بازی آخر خود در مرحله گروهی به مصاف تیم میزبان، تایلند رفت. این بازی با استقبال تماشاگران تایلندی روبرو شد و حدود ۲۵٬۰۰۰ نفر از این بازی دیدن کردند. با توجه به پیروزی ایران برابر عراق، دیگر تیم آن گروه و تساوی عراق و تایلند، تیم ملی از گروه خود صعود کرده بود و این بازی در حقیقت تشریفاتی محسوب میشد، به همین دلیل تیم ملی ایران از تعدادی از بازیکنان ذخیره خود استفاده کرد. بازی با تشویق بیامان هواداران تایلندی و خشونت فراوان بازیکنان تایلند تا دقیقه ۸۰ با نتیجه ۰–۲ به سود میزبان در جریان بود. در دقایق پایانی علی جباری هافبک تیم ملی که جلو کشیده بود روی سه پاس حسین کلانی موفق شد در عرض هشت دقیقه سه بار پیاپی دروازه تیم تایلند را باز کند تا نتیجه ۲–۳ به سود ایران خاتمه یابد و یکی از پیروزیهای به یاد ماندنی تاریخ تیم ملی ثبت شود. در تیر ۱۳۵۱ کامبیز آتابای به عنوان رئیس فدراسیون فوتبال انتخاب شد و تا ۱۳۵۷ در سمت خود باقی ماند. دوران ریاست وی بر فدراسیون فوتبال بسیار موفقیتآمیز بود. وی پایهگذار جام تخت جمشید شد تا بعد از سالها و چندین تلاش ناموفق ایران صاحب یک لیگ سراسری منظم شود. در همان تیر ماه تیم ملی برای شرکت در بازیهای جام استقلال برزیل که به مناسبت ۱۵۰امین سالگرد استقلال برزیل برگزار میشد به شهر رسیفی آن کشور سفر کرد. این سفر نخستین حضور تیم ملی در آمریکای جنوبی بود و رویارویی ایران با اکوادور نخستین بازی ایران با یک تیم از منطقه کونمبول بود. در شهریور ماه ایران برای دومین بار در بازیهای المپیک حاضر شد و با وجود دو شکست سنگین در مقابل مجارستان و دانمارک موفق شد برزیل را با تک گل مجید حلوایی با نتیجه ۰–۱ شکست دهد تا نخستین پیروزی ایران در بازیهای المپیک به دست آید. در این زمان محمود بیاتی جای رنجبر به عنوان سرمربی تیم ملی را گرفته بود.
در اردیبهشت ۱۳۵۲ اتفاق مهمی در فوتبال ملی ایران افتاد و تیم ملی برای نخستین بار در کارزار مقدماتی جام جهانی شرکت کرد. تیم ملی در گروه Bمنطقه دو آسیا با تیمهای سوریه، کره شمالی و کویت همگروه بود. بازیها به صورت رفت و برگشت همگی در تهران و در ورزشگاههای امجدیه و آریامهر تهران برگزار شدند. ایران موفق شد به سادگی به عنوان صدرنشین از گروهش صعود کند و به دیدار صدرنشین گروه Aیعنی استرالیا برود. مسئولان و مربیان تیم استرالیا پیش از برگزاری بازی رفت در خاک آن کشور جنگ روانی شدیدی علیه تیم ملی ایران راه انداختند و این کار باعث شد تا مسئولین تیم ملی برای آمادگی بیشتر تیم یک بازی دوستانه با نیوزیلند در خاک آن کشور تدارک ببینند. این بازی نتیجه خوبی نداشت چرا که باعث مصدومیت تعدادی از بازیکنان اصلی ایران شد و تیم ملی نتوانست با تمام قوا به دیدار استرالیا برود و بازی رفت را با نتیجه ۰–۳ واگذار کرد. در بازی برگشت که با حضور پرشمار هواداران تیم ملی در ورزشگاه آریامهر برگزار شد پرویز قلیچخانی موفق شد در سی دقیقه نخست بازی دو گل از سه گل خورده را جبران کند اما ایران در مدت باقیمانده از بازی نتوانست به گل سوم برسد تا با وجود برتری ۰–۲ و حمایت پرشور هواداران تیم ملی، ایران از حضور در جام جهانی بازماند. به دنبال این اتفاق مربی پیشین منچستر یونایتد، فرانک اوفارل ایرلندی جای محمد رنجبر را به عنوان سرمربی تیم ملی گرفت.
در شهریور ۱۳۵۳ ایران که میزبان بازیهای آسیایی ۱۹۷۴ بود بالاخره موفق شد مدال طلای بازیهای آسیایی را از آن خود کند تا برای نخستین بار فوتبال ایران قهرمان بازیهای آسیایی شود. تیم ملی در این رقابتها تمامی بازیهایش را با برد پشت سر گذاشت تا یکی از درخشانترین حضورهای بینالمللی فوتبال ایران رقم بخورد. دیدار فینال این بازیها در ۲۵ شهریور ۱۳۵۳ و در حضور ۱۰۰٬۰۰۰ تماشاگر که در آن زمان رکوردی در آسیا محسوب میشد در ورزشگاه آزادی برگزار شد. این بازی با خشونت و درگیریهای فراوانی همراه بود و در نهایت با گل به خودی ایتسهاک شوم، هافبک اسرائیل که با دخالت و سماجت محمدرضا عادلخانی مهاجم تیم ملی در دقیقه ۷۶ به ثمر رسید، ۰–۱ به سود تیم ملی ایران پایان یافت. این بازی آخرین بازی ایران و اسرائیل نیز بود چرا که پس از آن اسرائیل از کنفدراسیون فوتبال آسیا کنار گذاشته شد و ایران دیگر هیچگاه با اسرائیل روبرو نشد. سپس در مرداد ۱۳۵۴ ایران در بازیهای مقدماتی المپیک ۱۹۷۶ مونترال شرکت کرد و موفق شد به عنوان سرگروه گروه یک منطقه آسیا به مسابقات المپیک پای نهد. ایران در این بازیها برای نخستین بار با تیم ملی عربستان سعودی رویاروی شد و موفق شد آن تیم را ۰–۳ مغلوب کند. این نخستین رویارویی ایران با عربستان سعودی بود و این تیم بعدها به رقیبی مهم برای فوتبال ملی ایران بدل و سدی در برابر قهرمانیهای تیم ملی شد. همچنین این بازیها آخرین دوره مربیگری فرانک اوفارل برای تیم ملی بود و پس از آن وی جای خود را به حشمت مهاجرانی داد. در این سالها فوتبال ایران قدرتمندترین تیم آسیا محسوب میشد و تیم ملی تنها برای بازیهای رسمی و مقدماتی به مصاف رقبای آسیایی میرفت و اگر تا سالهای پایانی دهه ۱۳۴۰ ایران بازیهای دوستانهاش را برابر تیمهای آسیایی همچون پاکستان، کویت و عراق انجام میداد، در سالهای میانی دهه ۱۳۵۰ تیمهای اروپایی همچون مجارستان، چکسلواکی و رومانی جای رقبای آسیایی را گرفته بودند یا ایران به بازیهایی همچون جام استقلال برزیل، جشنواره فوتبال پاری سن ژرمن و جام ۷۵امین سالگرد تأسیس رئال مادرید دعوت میشد و هرجا که حضور نماینده آسیا الزامی بود تیم ملی ایران حاضر میشد.
در خرداد ۱۳۵۵ ایران به عنوان میزبان و مدافع عنوان قهرمانی بدون حضور در بازیهای مقدماتی در جام ملتهای آسیا ۱۹۷۶ حاضر شد و توانست به سادگی قهرمان این بازیها شود. تیم ملی در چهار بازی که در این جام برگزار کرد چهار پیروزی به دست آورد و سیزده گل به ثمر رساند ولی حتی یک گل هم دریافت نکرد. بدین ترتیب ایران در سه دوره پیاپی جام ملتها قهرمان شد و تمامی بازیهایش را پیروزی پشت سر گذاشت. با وجود این نتایج نسبتاً خوب تماشاگران در دیدار نهایی تیم ملی را هو کردند و بسیاری از آنان در هنگام مراسم اهدای جام قهرمانی به تیم ملی، ورزشگاه را ترک کرده بودند. بازی نسبتاً دفاعی تیم ملی و حملات بیهدف و بینتیجه از دلائل اصلی این برخورد خشماگین تماشاگران بود. تیم ملی حتی بعد از ده نفره شدن کویت، دیگر تیم حاضر در دیدار نهایی، در نیمه دوم هم حملات جدیای انجام نداد و به دفاع از تک گلش پرداخت. بازیکنان ایران نیز در هنگام مراسم اهدای جام با پیراهن تیم کویت در زمین حاضر شدند. سپس در تیرماه ایران به بازیهای المپیک پای گذارد، و با وجود شکست در مقابل لهستان موفق شد کوبا را با تک گل غلامحسین مظلومی با نتیجه ۰–۱ شکست دهد تا به مرحله یک چهارم نهایی صعود کند. در این مرحله ایران به مصاف تیم ملی شوروی رفت و بازی را با نتیجه ۱–۲ واگذار کرد. تیم شوروی به شکل غیرقانونی از یک بازیکن که در بازی قبلی اخراج شده بود استفاده کرد اما برگزارکنندگان مسابقات به اعتراضهای فراوان مسئولین ایرانی به ویژه حسین صدقیانی سرپرست تیم ملی وقعی ننهادند تا ایران از دور رقابتها خارج شود. تا به امروز این آخرین حضور ایران در بازیهای المپیک است. در دی همان سال ایران کارزار مقدماتی جام جهانی ۱۹۷۸ آرژانتین را آغاز کرد و در مرحله نخست در گروه سه رقابتها با عربستان سعودی، سوریه و عراق همگروه شد و موفق شد به عنوان صدرنشین پای به مرحله نهایی بازیها بگذارد. مرحله نهایی با حضور پنج تیم ایران، استرالیا، کره جنوبی، کویت و هنگ کنگ به صورت رفت و برگشت انجام شد و در نهایت ایران با کسب شش پیروزی و دو تساوی موفق شد به عنوان صدرنشین بازیها به عنوان نماینده حوزه آسیا-اقیانوسیه انتخاب شود و برای نخستین بار پای به بازیهای جام جهانی نهد. بازی رفت ایران و استرالیا که در مرداد ۱۳۵۶ در ملبورن برگزار شد و با تک گل حسن روشن و پیروزی ۰–۱ ایران خاتمه یافت از بهترین نتایج تیم ملی محسوب میشود چرا که ایران توانست انتقام شکست سنگین چهار سال قبل را از استرالیا بگیرد. در میان بازیکنان ایران در آن بازی حسین کازرانی مدافع تیم ملی نقش بسزایی در بسته نگه داشتن دروازه ایران داشت تا ایران بتواند یکی از باارزشترین پیروزیهای تاریخ خود را به دست آورد.
۶۸–۱۳۵۷: دوران سکون و انزوا
انقلاب ۱۳۵۷ ایران ضربه شدیدی به فوتبال ملی و باشگاهی ایران زد. در نخستین گام و در بحبوحه حوادث انقلاب ۱۳۵۷ مسابقات جام تخت جمشید که لیگ سراسری ایران بود در فصل ۱۳۵۷ نیمهکاره رها شد و پس از آن نیز دیگر پیگیری نشد. حکومت ایران در دوران پهلوی به دنبال گسترش فوتبال در ایران بود. رضا شاه به فوتبال علاقه داشت و در جستجوی گسترش آن در ایران بود. فرزند وی محمدرضا شاه نیز همچون پدر به فوتبال علاقهمند بود و حتی شخصاً فوتبال بازی میکرد و مسابقات باشگاهی و ملی ایران را از نزدیک پیگیری میکرد و در ورزشگاهها حاضر بود. اما مسئولین حکومت نوین ایران به فوتبال علاقهای نداشتند و حتی رژیم شاه را متهم میکردند که فوتبال را تبلیغ میکند و گسترش میدهد تا حواس جوانان را از سیاست پرت کند. آنان تب فوتبال را نیز ضدانقلابی میدانستند. بعد از انقلاب بسیاری از باشگاههای خصوصی دولتی شدند و اموال و داراییهای آنها مصادره شد، رئیس پیشین سازمان تربیتبدنی، علی حجت، در دادگاههای انقلاب اسلامی اعدام شد، کامبیز آتابای رئیس فدراسیون فوتبال و کنفدراسیون فوتبال آسیا نیز از ایران گریخت و ناصر نوآموز جای وی را به عنوان رئیس فدراسیون فوتبال گرفت. وی نخستین رئیس انتخابی فدراسیون فوتبال بود. به این ترتیب و با این شرایط نوین برگزاری لیگ سراسری و حضور در مسابقات بینالمللی در اولویت نبودند و تا اسفند ۱۳۵۸ تیم ملی هیچ بازیای نداشت و تنها در آن زمان با سرمربیگری حسن حبیبی در مسابقات مقدماتی المپیک ۱۹۸۰ مسکو شرکت کرد. در حالی که هیچ بازی دوستانه و اردوی تدارکاتی در برنامه تیم ملی نبود و ایران تعدادی از بازیکنان اصلیاش که استخوانبندی تیم ملی فوتبال در جام جهانی ۱۹۷۸ را تشکیل میدادند نیز در اختیار نداشت، تیم ملی موفق شد از سد رقبای خود همچون چین، سنگاپور، کره شمالی و هند بگذرد و به بازیهای المپیک صعود کند. تیم ملی پیش از اعزام به سنگاپور برای شرکت در بازیهای مقدماتی المپیک یک اردوی تدارکاتی در بوشهر برگزار کرد اما انجمن انقلاب اسلامی بوشهر برگزاری این اردو را «خیانت به امت» دانست و باعث تعطیلی این اردو شد. حسن حبیبی سرمربی تیم ملی بعدها در این مورد گفت: «برخی آمدند شعارهایی دادند و جو را به هم ریختند. دیدم خطرناک است. تیم را برداشتم و آمدم شیراز. با این وضعیت به المپیک مسکو صعود کردیم اما دولت تحریم کرد و نرفتیم.» سپس به دلیل حمله شوروی به افغانستان که با بازیهای مقدماتی المپیک همزمان شده بود شورای انقلاب بازیهای المپیک را تحریم کرد و ایران با وجود صعود به المپیک راهی مسکو نشد. این صعود تا به امروز آخرین صعود فوتبال ایران به بازیهای المپیک میباشد. سال بعد ایران به عنوان مدافع عنوان قهرمانی در جام ملتهای آسیا ۱۹۸۰ شرکت کرد. تیم ملی در ابتدا قصد تحریم بازیها را داشت اما در نهایت به دلیل الزامات فیفا و کنفدراسیون فوتبال آسیا در مسابقات شرکت کرد. ایران باز هم بدون برگزاری اردوی تدارکاتی مناسب و تنها با انجام دو بازی دوستانه در مقابل تیم امارات متحده عربی راهی کویت شد. این دوره جام ملتهای آسیا همزمان شد با حمله عراق به ایران و آغاز جنگ ایران و عراق. این امر بر روحیه بازیکنان تأثیر منفی گذاشت، میزبانی بد کویت نیز شرایط را برای تیم ملی سختتر کرد و بازیکنان حتی قصد ترک مسابقات را داشتند اما در نهایت ایران به بازیها ادامه داد ولی موفق به کسب عنوانی بهتر از سومی نشد. ایران برای نخستین بار در این دوره از بازیهای جام ملتهای آسیا مساوی کرد و شکست خورد تا رشته پیروزیهای پیاپی تیم ملی در جام ملتهای آسیا گسسته شود. جنگ ایران و عراق علاوه بر صدماتی که به ساختار کلی کشور زد به فوتبال ایران نیز شدیداً لطمه زد. استان خوزستان که یکی از قطبهای اصلی فوتبال ایران بود و همواره بازیکنان فراوانی به تیم ملی ایران تحویل داده بود صحنه اصلی این جنگ شد و زیرساختهای ورزشی خود را از دست داد و تعداد زیادی از جوانان و فوتبالیستهای خوزستانی با عنوان جنگزده آواره استانهای دیگر شدند.
۷۵–۱۳۶۹: دوران گذار
تیم ملی در شهریور ۱۳۶۹ پای به بازیهای آسیایی ۱۹۹۰ در پکن گذاشت و در مرحله گروهی با کرهشمالی و مالزی همگروه شد. ایران توانست به آسانی با دو برد از گروهش صعود کند و در مرحله یک چهارم پایانی ژاپن را نیز مغلوب کرد تا در مرحله نیمهنهایی حریف تیم کرهجنوبی شود. دیدار با کره که چند ماه پیش به عنوان نماینده آسیا در جام جهانی ۱۹۹۰ شرکت کرده بود تبدیل به دیداری حساس و نفسگیر شد که ایران در پایان تنها در وقتهای اضافه بر روی فرار و ضربه فنی سیروس قایقران موفق شد با نتیجه ۰–۱ کرهجنوبی را مغلوب کند و پای به دیدار نهایی بگذارد. در دیدار فینال ایران باز هم در مقابل کره شمالی صفآرایی کرد و در حالی که تیم کرهشمالی از دقیقه ۶۵ به دنبال اخراج یک بازیکنش ده نفره شد بود، ایران نتوانست دروازه رقیب را باز کند تا بعد از ۱۲۰ دقیقه بازی در وقتهای اصلی و اضافه دو تیم به نتیجهای بهتر از ۰–۰ دست نیابند و کار به ضربات پنالتی بکشد. برای ایران سیروس قایقران، محمد انصاریفرد، علی افتخاری و مجید نامجومطلق ضرباتشان را گل کردند تا ایران بعد از شانزده سال مجدداً قهرمان بازیهای آسیایی شود. احمدرضا عابدزاده با مهار دو پنالتی از سه پنالتی بازیکنان تیم کرهشمالی در پیروزی و قهرمانی تیم ملی نقش تعیینکنندهای داشت. این قهرمانی نخستین قهرمانی ایران بعد از انقلاب ۱۳۵۷ نیز بود. یک سال بعد از این بازیها در مهر ۱۳۷۱ تیم ایران به عنوان قهرمان آسیا به مصاف الجزایر قهرمان آفریقا رفت تا قهرمان جام ملتهای آفریقا-آسیا مشخص شود و با وجود برتری ۱–۲ در تهران در بازی رفت در بازی برگشت در الجزیره ۰–۱ باخت تا با توجه به قانون گل زده در خانه حریف این عنوان را به حریف آفریقایی تقدیم کند. در بهار ۱۳۷۱ تیم ملی یک صعود آسان را به جام ملتهای آسیا ۱۹۹۲ تجربه کرد. تیم ملی بر اساس همان ترکیب قهرمان بازیهای آسیایی برای جام ملتها بسته شد، اما در جریان بازیهای مشخص شد که تیم ایران بسیار ضعیف و ناآماده بود و با یک برد و تساوی به ترتیب برابر کرهشمالی و امارات متحده عربی، تکلیف ایران برای صعود به بازی آخر مقابل ژاپن میزبان کشیده شد. ایران در آن بازی با روحیهای متزلزل ظاهر شد و در دقیقه ۵۵ بازی با اخراج جمشید شاهمحمدی ده نفره نیز شد و در نهایت در دقیقه ۸۷ با اشتباه احمدرضا عابدزاده مقاومت ایران در هم شکست و ژاپن بازی را ۰–۱ برد و به همراه امارات از گروه صعود کرد و ایران در همان مرحله گروهی حذف شد تا یکی از تلخترین نتایج فوتبال ملی ایران رقم بخورد. داور بازی بعد از گل ژاپن فرشاد پیوس، مجتبی محرمی و نادر محمدخانی را نیز اخراج کرد تا یک افتضاح اخلاقی نیز برای فوتبال ایران ثبت شود. این عملکرد تا به امروز بدترین عملکرد ایران در ادوار جام ملتهای آسیا نیز میباشد. در خرداد سال بعد ایران بعد از نوزده سال بار دیگر در جام اکو شرکت کرد. این دوره از بازیها که به میزبانی ایران نیز برگزار شد با قهرمانی تیم ملی پایان یافت. ایران در این بازیها برای نخستین بار با تیمهای ملی کشورهای تازه استقلال یافته ترکمنستان و تاجیکستان بازی کرد. یک هفته بعد از دیدار نهایی جام اکو ایران وارد کارزار مقدماتی جام جهانی ۱۹۹۴ آمریکا شد. ایران در مرحله نخست با تیمهای میانمار، تایوان، سوریه و عمان همگروه شده بود. بازیها به صورت رفت و برگشتی متمرکز در ایران و سوریه برگزار شدند و ایران توانست با سه پیروزی و سه تساوی و با نه امتیاز به عنوان تیم صدرنشین گروه صعود کند. این در حالی بود که سوریه نیز همین نتایج را کسب کرده بود و ایران تنها به دلیل تفاضل گل بهتر توانست صدرنشین گروه شود. ایران در این بازیها تعدادی از بازیکنانش را که در جام ملتها محروم شده بودند به همراه نداشت و عابدزاده دروازهبان تیم ملی نیز در جریان بازی رفت با تایوان مصدوم شد. علی دایی در آن بازیها برای نخستین مرتبه برای تیم ملی گلزنی کرد، وی بعدها بارها برای تیم ملی گل زد و حتی عنوان آقای گل جهان را هم از آن خود کرد. بعد از این بازیها و در مرداد همان سال محمد صفیزاده جای ناصر نوآموز را که استعفا داده بود به عنوان رئیس جدید فدراسیون فوتبال قرار گرفت. سپس در بازیهای مرحله دوم و نهایی که در مهر ۱۳۷۳ و به میزبانی دوحه برگزار شد تیم ملی در شرایطی به مصاف رقبا رفت که شایعه شده بود حتی در صورت صعود تیم ملی، ایران بازیها را تحریم خواهد کرد و تیمی به آمریکا نخواهد فرستاد. اما ایران در این بازیها بسیار ضعیف ظاهر شد و خط دفاع و دروازهبان ایران به شکل ویژه و غیرمنتظرهای ضعیف بودند به گونهای که حتی شایع شده بود ایران از عمد بازیهایش را میبازد تا به جام جهانی نرود. دو شکست سنگین ۰–۳ برابر کرهجنوبی و ۳–۴ برابر عربستان از سنگینترین شکستهای تیم ملی در دهه ۱۳۷۰ بودند. ایران بعد از شکست ۱–۴ برابر پرو در جام جهانی ۱۹۷۸ تا به آن زمان در هیچ بازی و حریفی چهار گل نخورده بود. پس از این بازیها علی پروین از پست سرمربیگری تیم ملی برکنار شد و حتی ورودش به ورزشگاهها نیز ممنوع اعلام شد. بعد از این بازیها تیم ملی به مدت یک سال سرمربی نداشت تا آنکه در مهر ۱۳۷۳ و برای حضور در بازیهای آسیایی ۱۹۹۴ هیروشیما، استانکو پوکلهپوویچ به عنوان سرمربی جدید تیم ملی منصوب شد. بدین ترتیب ایران بعد از نوزده سال یک بار دیگر دارای یک مربی خارجی شد. تیم ملی که بدون برگزاری اردوی تدارکاتی و بازی دوستانه پای به بازیهای آسیایی گذاشته بود نتایج بسیار ضعیفی کسب کرد و در سه بازی اول خود هیچ بردی به دست نیاورد و تنها یک گل زد. بدین ترتیب پیروزی ۰–۴ ایران در بازی آخر برابر یمن بسیار دیر و بیفایده بود و ایران در همان مرحله گروهی حذف شد. بعد از این حذف سرمربی تیم ملی از کار خود برکنار شد. امیر عابدینی که از فروردین همان سال به عنوان رئیس جدید فدراسیون فوتبال برگزیده شده بود نیز از سمت خود استعفا کرد و تیم ملی ایران به مدت یک سال و نیم، تا اردیبهشت ۱۳۷۵ بدون سرمربی و بازی دوستانه، عملاً برای چهارمین مرتبه بعد از انقلاب ۱۳۵۷ تعطیل شد.
۹۰–۱۳۷۵: بازگشت به صحنه بینالمللی
محمد مایلیکهن در ۷ اردیبهشت ۱۳۷۵ به عنوان سرمربی جدید تیم ملی انتخاب شد. وی در حالی به این سمت برگزیده شد که تا پیش از آن تجربه سرمربیگری در فوتبال را نداشت و تنها کمکمربی فوتبال بود. در همان زمان نامهای معتبرتری همچون فیروز کریمی، ناصر حجازی و اتو فیستر برای این پست نیز مطرح شده بودند اما در نهایت مایلیکهن انتخاب شد و انتخاب او، انتخاب موفقی نشان داد. وی با تغییر در ترکیب ایران و دعوت از بازیکنان جوان باعث شد تا ایران بازیهای مقدماتی جام ملتهای ۱۹۹۶ را که در خرداد ۱۳۷۵ برگزار شد با موفقیت پشت سر بگذارد و به جام ملتها صعود کند. ایران در بازیهای تدارکاتی نیز نسبتاً موفق نشان داد و توانست قطر و کویت را شکست دهد. سپس تیم ملی در آذر همان سال در جام ملتها شرکت کرد و هر چند در ابتدا با شکست در مقابل عراق بازیها را آغاز کرد اما در ادامه توانست با دو پیروزی درخشان ۰–۳ و ۲–۶ برابر به ترتیب عربستان سعودی و کرهجنوبی به نیمهنهایی بازیها راه یابد. در این مرحله یک بار دیگر ایران با عربستان سعودی روبرو شد و باز هم داور بازی گل بازیکن ایرانی را مردود اعلام کرد تا کار به ضربات پنالتی بکشد و ایران باز هم مغلوب عربستان شد تا این تیم برای سومین بار ایران را در نیمهنهایی جام ملتها شکست دهد. ایران در بازی ردهبندی کویت را در ضربات پنالتی شکست داد تا برای سومین مرتبه عنوان سومی جام ملتها را از آن خود کند. بازیهای درخشان تیم ملی و گلزنیهای خوب مهاجمان تیم ملی، خداداد عزیزی و علی دایی باعث شدند تا این دو عنوانهای اول و دوم بهترین بازیکن سال آسیا را از آن خود کنند تا برای نخستین بار یک ایرانی برنده توپ طلا شود. در خرداد ۱۳۷۶ ایران در برای پنجمین بار در کارزار مقدماتی جام جهانی ۱۹۹۸ فرانسه شرکت کرد و در یکی از بازیهای مرحله نخست توانست تیم مالدیو را با نتیجه ۰–۱۷ شکست دهد تا پرگلترین پیروزی تیم ملی تا آن تاریخ ثبت شود. سپس در مرحله دوم ایران با تیمهای عربستان، کویت، قطر، چین و کویت همگروه شد و با وجود شروع خوب و دو پیروزی پرگل برابر چین در ادامه بسیار ضعیف عمل کرد و در سه بازی آخر مرحله برگشت حتی نتوانست گلی به ثمر برساند تا در آستانه حذف قرار بگیرد. به دنبال این نتایج ضعیف محمد مایلیکهن از کار خود برکنار شد و والدیر ویهرا که سرمربی تیم امید ایران بود جانشین وی شد تا ایران را در برابر ژاپن، تیم دوم دیگر گروه آسیا رهبری کند. شکست ایران در آن بازی تیم ملی را به مصاف استرالیا فرستاد تا در بازی پلیآف آسیا – اقیانوسیه، تیم ملی آخرین شانس خود را برای حضور در جام جهانی امتحان کند. ایران در بازی رفت در حضور بیش از صد هزار تماشاگر در ورزشگاه آزادی به نتیجهای بهتر از ۱–۱ دست نیافت تا همه چیز به بازی برگشت در ملبورن استرالیا موکول شود. در بازی برگشت تیم استرالیا در نیمه اول بعد از حملات فراوان و با وجود دفاع خوب مدافعان ایران به ویژه مهدی پاشازاده و احمدرضا عابدزاده دروازهبان تیم ملی، در نهایت در دقیقه ۳۲ دروازه ایران را باز کرد و در آغاز نیمه دوم ایران یک گل دیگر نیز خورد و در حالی که همه چیز برای ایران تمامشده به نظر میآمد، با دو گل کریم باقری و خداداد عزیزی که در دقایق ۷۱ و ۷۵ به ثمر رسیدند تیم ملی با توجه به قانون گل زده در خانه حریف توانست با تساوی ۳–۳ در مجموع دو بازی بعد از بیست سال به جام جهانی صعود کند. این بازی یکی از بازیهای به یاد ماندنی تیم ایران است و مردم ایران بعد از صعود تیم ملی برای جشن و پایکوبی به خیابانها آمدند.
برانکو ایوانکوویچ دستیار بلاژویچ مربی بعدی تیم ملی بود که هدایت ایران را در مسابقات فوتبال غرب آسیا ۲۰۰۲ که در شهریور ۱۳۸۱ در سوریه برگزار شد به عهده داشت. ایران در آن بازیها به مقام سومی دست یافت. در همان ماه صفایی فراهانی از ریاست فدراسیون فوتبال ایران استعفا داد تا محمد دادکان جانشین وی شود. صفایی فراهانی خدمات ارزندهای به فوتبال ایران کرد، از جمله برپایی لیگ حرفهای فوتبال ایران و ساختن کمپ تیم ملی. وی این کمپ را که امروزه مرکز ملی فوتبال نامیده میشود با درآمد حاصل از صعود ایران به جام جهانی ۱۹۹۸ ساخت، کاری که با اعتراض بازیکنان وقت تیم ملی از جمله علی دایی، خداداد عزیزی و افشین پیروانی همراه بود چرا که معتقد بودند این درآمد باید میان بازیکنان تیم ملی تقسیم میشد. سپس و در شهریور ۱۳۸۲ تیم ملی ایران بازیهای مقدماتی جام ملتهای ۲۰۰۴ را آغاز کرد. در این زمان همایون شاهرخی جانشین ایوانکوویچ شده بود و پیش از آن تیم ملی را در تعدادی بازی دوستانه از جمله جامهای چهار جانبه در هنگکنگ و الجی در تهران نیز هدایت کرده بود. اما وی بعد از تنها دو بازی برابر اردن مجدداً جای خود را به ایوانکوویچ داد و ایران موفق شد برای دهمین دوره پیاپی در جام ملتهای آسیای حاضر شود. در مهر همان سال ایران در جام چالش اِی. اف. سی-اُ. اف. سی که ادامه دهنده جام ملتهای آفریقا-آسیا بود شرکت کرد و توانست در ورزشگاه آزادی تیم نیوزیلند، قهرمان اقیانوسیه را مغلوب کند تا عنوان قهرمانی این مسابقات را از آن خود کند. تیم ایران از بهمن ۱۳۸۲ وارد کارزار مقدماتی جام جهانی ۲۰۰۶ شد تا ایران برای ششمین مرتبه برای ورود به جام جهانی شانسش را امتحان کند.
۹۷–۱۳۹۰: دوران کیروش
کارلوس کیروش در فروردین ۱۳۹۰ به عنوان سرمربی جدید تیم ملی انتخاب شد تا ایران را برای مرحله نخست کارزار مرحله مقدماتی جام جهانی ۲۰۱۴ آماده کند. تیم ملی در این بازیهای نتایج پرنوسانی داشت. شکست در برابر لبنان و همچنین ازبکستان در تهران و تساوی با قطر از نتایج ضعیف تیم ملی بودند که ایران را تا آستانه حذف پیش بردند اما تیم ملی هر سه بازی آخرش را برد و توانست یک بار دیگر پای به رقابتهای جام جهانی نهد. ایران در این بازیها تیم کرهجنوبی را در سئول مغلوب کرد تا بتواند بعد از ۳۱ سال کرهجنوبی را در یک بازی رسمی در خاک خودش مغلوب کند. در آذر ۱۳۹۱ ایران برای آخرین بار در مسابقات فوتبال غرب آسیا شرکت کرد ولی با کسب نتایج ضعیف در همان مرحله گروهی حذف شد. ایران به همراهی افغانستان، فدراسیون فوتبال آسیای مرکزی را تشکیل داد و تیم ملی دیگر در رقابتهای فدراسیون فوتبال غرب آسیا شرکت نکرد. سپس در بهمن ماه همان سال تیم ملی در مرحله مقدماتی جام ملتهای آسیا ۲۰۱۵ شرکت کرد و توانست به راحتی، با پنج پیروزی و یک تساوی به مرحله نهایی بازیها صعود کند. از اسفند ماه تیم ملی با برگزاری بازیهای دوستانه آماده حضور در جام جهانی شد. ایران در جام جهانی ۲۰۱۴ در گروه Fبا تیمهای نیجریه، آرژانتین و بوسنی و هرزگوین همگروه شده بود. تیم ملی در نخستین بازی به مصاف نیجریه رفت و به نتیجه مساوی ۰–۰ رضایت داد. این نخستین باری بود که ایران جام جهانی را با نتیجهای غیر از شکست آغاز میکرد. در بازی دوم تیم ملی نمایش درخشانی از خود نشان داد و برابر آرژانتین تا دقایق پایانی بازی ۰–۰ مساوی بود و تنها در وقتهای اضافه و بر روی ضربه لیونل مسی دروازه تیم ملی باز شد تا ایران ۰–۱ مغلوب شود. در بازی آخر ایران در مقابل تیم بوسنی قرار گرفت و در حالی که تا پیش از این بازی رکورد بسیار خوبی در مقابل بوسنی داشت و با یک پیروزی میتوانست به مرحله بعد صعود کند، تیم ملی ۱–۳ شکست خورد تا در گروهش با یک امتیاز آخر شود. تنها گل ایران در این بازیها را رضا قوچاننژاد به ثمر رساند. تیم ملی شش ماه بعد از جام جهانی در جام ملتهای آسیا ۲۰۱۵ شرکت کرد و توانست باز هم با یک صعود راحت، با سه برد و بدون گل خورده پای به مرحله یک چهارم پایانی گذارد و در این مرحله برابر تیم عراق صفآرایی کند. ایران در آن بازی با تصمیم سختگیرانه داور از اواخر نیمه اول ده نفره شد اما در پایان ۱۲۰ دقیقه تلاش بازیکنانش به نتیجهای بهتر از ۳–۳ دست نیافت تا کار تیم ملی باز در جام ملتها باز هم به ضربات پنالتی بکشد و این بار هم ایران در ضربات ناموفق بود تا برای سومین دوره پیاپی در مرحله یک چهارم نهایی جام ملتها حذف شود. بعد از بازیهای جام ملتها تیم ملی از بهار ۱۳۹۴ در مرحله مقدماتی جام جهانی ۲۰۱۸ روسیه که مرحله مقدماتی جام ملتها نیز بود، شرکت کرد و توانست یک صعود آسان و بدون شکست را تجربه کند تا تیم ملی برای نخستین بار در تاریخش در دو دوره متوالی جام جهانی حاضر شود. ایران در مرحله سوم مقدماتی در ده بازی خود تنها دو گل، آن هم در آخرین بازیاش در برابر سوریه دریافت کرد و با شش پیروزی و چهار تساوی و بدون شکست، با عملکردی درخشان بازیهایش را به پایان رساند تا عنوان دومین تیم بعد از برزیل جواز حضور در رقابتهای جام جهانی را کسب کند.
ایران در جام جهانی در گروه Bکه به «گروه مرگ» موسوم شده بود با تیمهای پرتغال، اسپانیا و مراکش همگروه شد. تیم ملی در راه جام جهانی آمادهسازی چندان خوبی نداشت، اردوهای تیم ملی به دلیل حضور باشگاههای ایرانی در مراحل حذفی لیگ قهرمانان آسیا با تأخیر و تعداد کمی از بازیکنان برگزار شدند. تعدادی از بازیهای تدارکاتی تیم ملی نیز به دلایل مختلف لغو شدند و کیروش سرمربی تیم ملی در این باره گفت «هیچکس حاضر نیست با ما بازی کند». مجموع این اتفاقات باعث شدند تا کارشناسان برای تیم ملی شانس چندانی متصور نشوند اما ایران بر خلاف انتظارها در جام جهانی بسیار موفق عمل کرد و در نخستین بازیاش موفق شد با گل به خودی بازیکن حریف تیم مراکش را شکست دهد تا برای نخستین بار بتواند جام جهانی را برد شروع کند. تیم ملی سپس در بازی دومش تنها با یک گل مغلوب تیم اسپانیا شد و در بازی آخرش در حالی به مصاف پرتغال رفت که با کسب یک پیروزی میتوانست به عنوان صدرنشین به مرحله بعد صعود کند اما تیم ملی در پایان به نتیجه مساوی ۱–۱ دست یافت تا از صعود به مرحله بعد بازماند. علیرضا بیرانوند در این بازی ضربه پنالتی کریستیانو رونالدو، کاپیتان پرتغال را مهار کرد تا کمک شایانی به ثبت این تساوی کرده باشد. بدین ترتیب تیم ملی با دو گل زده و خورده از جام جهانی کنار رفت تا برای نخستین بار در تاریخش با تفاضل گل غیر منفی جام جهانی را خاتمه دهد. در هنگامه برگزاری بازیهای جام جهانی قرار شد بازیهای تیم ملی از ورزشگاه آزادی برای تماشاگران پخش شود و به زنان نیز اجازه داده شد تا وارد ورزشگاه شوند. سپس در حالی که برای بازی دوم ایران، ایران و اسپانیا بلیت فروشی نیز انجام شده بود و تماشاچیان بیرون ورزشگاه در انتظار ورود به ورزشگاه بودند خبر رسید که پخش بازی در ورزشگاه لغو شد اما در نهایت به دلیل آنچه خبرگزاریها پافشاری استاندار تهران نامیدند این بازی از ورزشگاه پخش شد تا برای نخستین بار و بعد از حدود چهار دهه، زنان ایرانی بتوانند وارد ورزشگاه آزادی شوند و بازی تیم ملی را، هر چند از روی صفحه نمایشگر ببینند.
تیم ملی از دی ۱۳۹۷ در رقابتهای جام ملتهای آسیا ۲۰۱۹ شرکت کرد. ایران در شرایطی در این بازیهای حاضر شد که فدراسیون فوتبال و وزارت ورزش حمایت چندانی از تیم ملی نکردند و کاروان ایران بدون بدرقه رسمی عازم قطر شد. این امر انتقادات ملیپوشان و سرمربی تیم ملی را نیز در پی داشت. در پی این انتقادات مسئولین وزارت ورزش اعلام کردند کسی از آنان برای مراسم رسمی بدرقه تیم ملی دعوت نکرده بود. تیم ملی با وجود این حواشی ایجاد شده نتایج نسبتاً خوبی در جام ملتهای آسیا گرفت و بدون گل خورده تا بازی نیمهنهایی صعود کرد تا ایران بعد ازسه دوره غیبت یک بار دیگر در جمع چهار تیم نهایی آسیا حاضر شود. ایران اما در بازی نیمهنهایی با نمایشی ضعیف و قابل انتقاد با سه گل مغلوب تیم ژاپن شد باز هم از راهیابی به دیدار نهایی بازماند. خط دفاع ایران در بازی بسیار ضعیف ظاهر شد و به ویژه در صحنه گل اول ژاپن با رها کردن جریان بازی و اعتراض دسته جمعی به داور انتقادات فراوانی را برانگیخت. به دنبال این شکست و همچنین حواشی ایجاد شده فراوان برای تیم ملی کیروش از سمت خود کنار رفت تا دوران طولانی مربیگری وی در ایران سرانجام به پایان رسد.
هماکنون–۱۳۹۷
بعد از دوران طولان پایان رقابتهای جام ملتهای آسیا در دی ماه و تا اواخر بهار سال بعد ایران بدون سرمربی بود و نامهای فراوانی برای مربیگری تیم ملی مطرح شد تا آنکه سرانجام مارک ویلموتس بلژیکی سمت سرمربیگری تیم ملی را بر عهده بگیرد.
ورزشگاه و مرکز ملی فوتبال
ورزشگاه امجدیه که امروزه ورزشگاه شهید شیرودی نامیده میشود نخستین ورزشگاهی بود که بازیهای خانگی تیم ملی در آن انجام شد. تعدادی از مهمترین بازیهای تیم ملی از جمله بازیهای مقدماتی المپیک ۱۹۶۴ توکیو و بازیهای جام ملتهای آسیا ۱۹۶۸ در این ورزشگاه برگزار شدند. دیدار فینالگونه[د] جام ملتهای آسیا ۱۹۶۸ که در بهار ۱۳۴۷ در امجدیه و بین دو تیم ایران و اسرائیل برگزار شد و نخستین قهرمانی تیم ملی ایران را به همراه داشت در همین ورزشگاه برگزار شد. این بازی از بازیهای بهیادماندنی تیم ملی ایران شناخته و از عوامل محبوبیت بیش از پیش فوتبال در جامعه ایران نیز نامیده میشود.
با گسترش علاقهمندی نسبت به فوتبال در جامعه ایران، ورزشگاه امجدیه که گنجایش کمی داشت دیگر توانای میزبانی از خیل عظیم هواداران فوتبال را نداشت. به این دلیل و همچنین برای میزبانی از بازیهای آسیایی ۱۹۷۴، ورزشگاه یکصد هزار نفری آزادی در غرب تهران و به عنوان بخشی از مجموعه ورزشی آزادی که در ابتدا آریامهر نامیده شد ساخته و پس از افتتاح رسمیاش در تابستان ۱۳۵۳ میزبانی بازیهای تیم ملی ایران به این ورزشگاه منتقل شد. قسمت عمده سکوهای این ورزشگاه در ابتدا صندلی گذاری نشده بود و گنجایش ورزشگاه آزادی هیچگاه دقیقاً معلوم نشد اما ورزشگاه صد هزار نفری آزادی نامیده میشد. هماکنون و پس از صندلی گذاری هر دو طبقه ورزشگاه آزادی گنجایش دقیق آن ۷۸٬۱۱۶ نفر است. تعدادی از مهمترین بازیهای تیم ملی ایران از جمله دیدار فینال بازیهای آسیایی ۱۹۷۴، جام ملتهای آسیا ۱۹۷۶ و دیدار رفت پلیاف آسیا اقیانوسیه مرحله مقدماتی جام جهانی ۱۹۹۸ در این ورزشگاه برگزار شدهاند.
ورزشگاه آزادی در هنگام برگزاری بازیهای حساس تیم ملی ایران از ساعتها قبل از آغاز بازی مملو از تماشاگر میشود و حتی در بسیاری از اوقات بسیار بیشتر از ظرفیت ورزشگاه تماشاگران وارد ورزشگاه میشوند و بر روی پلهها مینشینند یا ایستاده در راهروهای ورزشگاه به تماشای بازی میپردازند. این حضور پرتعداد تماشاگران در مواقعی نیز به ضرر تیم ملی ایران بودهاست، به عنوان مثال در بازی برگشت ایران و چین در مرحله مقدماتی جام جهانی ۲۰۱۸ در فروردین ۱۳۹۶ تماشاگران اقدام به پرتاب مواد محترقه به زمین بازی کردند و فیفا به دلیل همین کار و همچنین ازدحام بیش از حد تماشاگران، فوتبال ایران را جریمه نقدی کرد. ورزشگاه آزادی در هنگام برگزاری بازیهای حساس تیم ملی جو متفاوتی به خود میگیرد. شی گیون دروازهبان تیم ملی ایرلند که برای دیدار پلی-آف آسیا اروپا مقدماتی جام جهانی ۲۰۰۲ به تهران آمده بود بعدها در این مورد گفت: «جو آن بازی شاید مخوفترین جوی بود که در تمام عمرم تجربه کردم.»
تیم ملی ایران چند بازی را نیز در شهر تبریز و در ورزشگاههای تختی و یادگار امام برگزار کردهاست، که از جمله میتوان به رقابتهای دور نخست مقدماتی جام جهانی ۲۰۰۲ و تورنمنت چهار جانبه الجی در سال ۲۰۰۲ اشاره کرد. پرگلترین بازی تیم ملی ایران که در برابر گوام و با نتیجه ۰–۱۹ به پایان رسید، در ورزشگاه تختی تبریز انجام شدهاست.
مرکز ملی فوتبال ایران که در گذشته کمپ تیمهای ملی و آکادمی ملی فوتبال ایران نیز نامیده میشد، محل تمرین تیم ملی فوتبال ایران، در کنار سایر تیمهای ملی فوتبال ایران است. این محل که در زمان مدیریت صفایی فراهانی و از درآمد حاصل از حضور ایران در جام جهانی ۱۹۹۸ ساخته شد امکاناتی همچون دو زمین فوتبال چمن، دو زمین فوتبال چمن مصنوعی، یک سالن سرپوشیده فوتسال، دو زمین فوتبال ساحلی، دو میهمانسرا و مجموعه ایفمارک ساخته شدهاست. در سالهای اخیر زمینهای مرکز ملی فوتبال ایران کیفیت خوبی نداشتهاند و تیم ملی برای برگزاری تمرینهایش از زمینهای دیگری استفاده میکند و این امر اعتراض کیروش، سرمربی وقت تیم ملی را نیز در پی داشتهاست.
نشانها
رنگ و لباس
تیم ملی ایران بهطور سنتی لباس، شرت و جوراب سفید میپوشد و رنگ دوم این تیمقرمز است اما در گذشته و در رقابتهای مختلف با پیراهن سبز رنگ نیز به میدان رفتهاست. لباس اصلی ایران همواره سفید ساده بوده اما از بازیهای مقدماتی المپیک ۱۹۶۴ در سال ۱۳۴۳ واژه لاتین ایران بر روی پیراهن این تیم نقش بست و این سنت تا سال ۱۳۷۵ با تغییراتی در رنگ و اندازه نام ایران ادامه یافت. از سال ۱۳۷۵ و مسابقات مقدماتی جام ملتهای آسیا ۱۹۹۶ واژه ایران با سه رنگ اصلی پرچم ایران نوشته شد و تیم ملی تا بازیهای آسیایی ۱۹۹۸ با همین طرح به میدان رفت اما پس از آن واژه ایران از پیراهن تیم ملی حذف شد. تیم ملی ایران در تعدادی از مسابقاتش همانند بازیهای مقدماتی جام جهانی ۱۹۹۰ با پیراهن سبز رنگ به عنوان پیراهن اصلی به میدان رفت.
رنگ دوم پیراهن تیم ایران بهطور سنتی قرمز است اما در بعضی مسابقات از جمله جام ملتهای ۲۰۰۴ ایران با پیراهن سبز رنگ به میدان رفتهاست. آبی تنها رنگ دیگریست که به غیر از این سه رنگ بر تن تیم ملی نشستهاست؛ در مسابقات جام کوروش در سال ۱۳۵۰ تیمی که به نمایندگی از ایران به میدان رفت پیراهن آبی رنگ بر تن داشت.
در مسابقات جام جهانی ۲۰۱۴ برزیل، تیم ایران برای حمایت از پروژه احیای یوز آسیایی با افزودن طرحی از یوزپلنگ بر لباسش به میدان رفت. این طرح نوین در جام ملتهای آسیا ۲۰۱۵ نیز تکرار شد اما پس از آن استفاده از این طرح برای مدتی متوقف شد تا آنکه در جام جهانی ۲۰۱۸ با شکل و اندازهای دیگر تکرار شد.
تا به حال تمامی پیراهنهای ایران در جامهای جهانی را شرکتهای آلمانی تولید کردهاند: آدیداس در جام جهانی ۱۹۷۸، پوما در جامهای جهانی ۱۹۹۸ و ۲۰۰۶ و اولاشپورت در جام جهانی ۲۰۱۴. ایران برای جام جهانی ۲۰۱۸ نیز با لباسهای تولیدی شرکت آدیداس به میدان رفت.
نشانواره و نماد
نخستین نشانواره مورد استفاده تیم ملی نشانواره کمیته ملی المپیک ایران بود، ایران در بازیهای آسیایی ۱۹۵۸ با استفاده از این نشانواره به میدان رفت. سپستر و در دهههای ۱۳۳۰ و ۱۳۴۰ و در مسابقاتی همچون مقدماتی المپیک ۱۹۶۴ توکیو و جام ملتهای آسیا ۱۹۶۸ نیز این نشانواره بر روی لباس تیم ملی دیده شد. استفاده از این نشانواره در ابتدای دهه ۱۳۵۰ متوقف شد و ایران در جام جهانی ۱۹۷۸ با استفاده از نشانواره نوینی به میدان رفت که بعد از انقلاب ۱۳۵۷ استفاده از این آخری هم متوقف شد. تیم ملی در بازیهای آسیایی ۱۹۸۲ با نشان رسمی حکومت نوین ایران به بازیها رفت اما استفاده از این نشانواره پس از این بازیها دیگر تکرار نشد. ایران تا سال ۲۰۰۰ بدون استفاده از نشانواره خاصی و تنها با درج نام ایران بر روی لباس تیم ملی در بازیهای شرکت میکرد اما از جام ملتهای ۲۰۰۰ بدین سو تیم ملی با نشانواره کنونیاش به میدان میرود.
تیم ملی ایران هیچگاه نماد مشخصی نداشت تا آنکه برای نخستین بار در اردیبهشت ۱۳۹۷ یوزپلنگ آسیایی که هماکنون تنها نمونههای آن در ایران یافت میشود با نام یوپا (مخفف یوزپلنگ تیزپا) به عنوان نماد رسمی تیم ملی فوتبال ایران برگزیده شد.
لقبها
در طی سالها تیم ملی فوتبال ایران توسط رسانهها و مردم ایران لقبهای فراوانی گرفتهاست. تیم ملی اصلیترین لقب تیم ملی فوتبال ایران است و این تیم حتی در رسانههای بینالمللی نیز با این لقب شناخته میشود. ستارههای پارسی لقب دیگری است که از زمان جام جهانی ۲۰۰۶ بدین سو به تیم ملی ایران داده شدهاست. شیرهای ایران، شیردلان و شاهزادگان پارس که این آخری در جام ملتهای ۲۰۱۱ لقب رسمی تیم ملی بود، دیگر لقبهای تیم ملی فوتبال ایران در رسانههای بینالمللی هستند. یوزهای ایرانی نیز آخرین و جدیدترین لقب تیم ملی ایران است که در ادامه تلاش برای حمایت از پروژه احیای یوز آسیایی به دیگر لقبهای تیم ملی افزوده شدهاست.
حضور بینالمللی
بازیهای آسیایی نخستین مسابقات بینالمللی بودند که تیم ایران در آنها شرکت کرد. ایران در اسفند ۱۳۲۹ در نخستین دوره بازیهای آسیایی شرکت کرد و پس از آن به غیر از سه دوره در تمامی بازیهای آسیایی حاضر بودهاست. از بازیهای آسیایی ۲۰۰۲ بدین سو تیمهای امید به عنوان نمایندگان هر کشور به بازیهای آسیایی اعزام میشوند و بدین ترتیب تیم ملی ایران دیگر در این رقابتها شرکت نکرد. تیم ملی از المپیک ۱۹۶۴ توکیو در بازیهای المپیک تابستانی نیز حاضر شده و پس از آن تا المپیک ۱۹۷۶ مونترال در تمامی مراحل مقدماتی حاضر بود و در دو دوره نیز موفق به صعود به مرحله نهایی شد. از المپیک ۱۹۹۲ بارسلون بدین سو نیز تیمهای امید در رقابتهای المپیک شرکت میکنند. ایران در سه دوره نخست جام ملتهای آسیا حاضر نبود اما از جام ملتهای آسیا ۱۹۶۸ که میزبانیاش را خود بر عهده داشت تا به امروز در تمامی دورهها حاضر بوده و سه بار نیز موفق به قهرمانی در این بازیها شدهاست. جام جهانی فوتبال آخرین تورنمنت مهمی است که ایران در آن شرکت کرده؛ ایران در مسابقات مقدماتی جام جهانی ۱۹۷۴ حاضر بود اما موفق به صعود نشد و پس از به غیر از دو دوره ۱۹۸۲ و ۱۹۸۶ که به دلائل سیاسی و غیر ورزشی غائب بود در دیگر ادوار جام جهانی در مسابقات مقدماتی حاضر بوده و در پنج دوره نیز موفق به صعود به مرحله نهایی شدهاست. از سال ۲۰۰۰ و تشکیل فدراسیون فوتبال غرب آسیا ایران نیز در این بازیها شرکت کرد و موفق شد تا چهار مرتبه قهرمان این بازیها شود. از خرداد ۱۳۹۳ تیم ملی فدراسیون فوتبال آسیایی مرکزی را تأسیس کردند و تیم ملی دیگر در بازیهای غرب آسیا شرکت نکرد. تیم ملی ایران همچنین در ۳۸ جام دوستانه فوتبال شرکت کرده که در نهتای آنها موفق به کسب عنوان قهرمانی شدهاست.
در جام جهانی
بهترین برد تیم ملی ایران
از سوی دیگر تیم ملی ایران در طول 71 سال گذشته سه بار توانسته است حریف خود را با شکستی دو رقمی بدرقه کند. پیروزی 19 بر 0 مقابل گوام در سال 1379 (مسابقات مقدماتی جام جهانی 2002 کره - ژاپن) در تبریز و پیروزی معروف 17 بر 0 مقابل مالدیو در سال 1376 (مسابقات مقدماتی جام جهانی 1998 فرانسه) در دمشق. و پیروزی 14 بر 0 مقابل تیم ملی کامبوج (مقدماتی جام جهانی 2022 قطر و جام ملتهای آسیای 2023 چین) در ورزشگاه آزادی. این سه دیدار پرگلترین دیدارهای تیم ملی ایران نیز محسوب میشوند.
بدترین شکست تیم ملی ایران
بین اولین و دومین بازی ثبت شده تیم ملی ایران 105 ماه وقفه بوجود آمد . دومین دیدار تیم ملی فوتبال ایران روز 7 خرداد 1329، در استانبول برگزار شده است. این دیدار دوستانه سنگینترین شکست تاریخ تیم ملی فوتبال ایران بود که با نتیجه 6-1 به نفع تیم ملی ترکیه به اتمام رسیده است. شایان ذکر است که تیم ملی ایران بار دیگر در سال 1337 و در رقابتهای آسیایی توکیو (1958) شکستی با اختلاف 5 گل را مقابل کره جنوبی پذیرفته است.
- افتخارات تیم ملی فوتبال ایران
3 بار قهرمانی در جام ملتهای آسیا در سالهای : ایران 1962(1340) - تایلند 1972(1350) - ایران 1976(1354)
4 بار قهرمانی در بازیهای آسیایی در سالهای : ایران 1974(1352) - چین 1990(1368) - تایلند 1998(1376) - کره جنوبی 2002(1380) و 2 بار نایب قهرمانی در سالهای 1951-1966
4 بار قهرمانی در مسابقات فوتبال غرب آسیا در سالهای : اردن 2000(1378) - ایران 2004(1382) - اردن 2007(1385) - ایران 2008(1386) و 1 بار نایب قهرمانی در سال 2010
رکوردداران
بازیکنان با بیشترین بازی ملی
تا تاریخ ۴ تیر ۱۳۹۷ بازیکنانی که دارای بیشترین تعداد بازی هستند بدین قرار است (بازیکنانی که نام شان به شکل برجسته نوشته شده هنوز برای تیم ملی بازی میکنند یا امکان بازی کردن را دارند)
رکوردداران گلزنی
تا تاریخ ۴ تیر ۱۳۹۷ بازیکنانی که دارای بیشترین گل زده ملی هستند بدین قرار است
