همه چبز درباره خار پاشنه پا
خار پاشنه پا: از زائدههای پنهان تا دردهای آزاردهنده
خار پاشنه پا یکی از شایعترین مشکلات ارتوپدی است که باعث درد در ناحیه زیر پاشنه میشود. اگرچه نام این عارضه به زائده استخوانی اشاره دارد، اما اغلب، درد اصلی نه از خود "خار"، بلکه از التهاب بافت نرم مجاور آن، به نام فاسیای کف پا، ناشی میشود. این مقاله به طور جامع به بررسی این عارضه، علل زمینهای، علائم رایج و روشهای درمانی آن میپردازد.
۱. خار پاشنه چیست؟ (تعریف و پاتوفیزیولوژی)
خار پاشنه عبارت است از رسوب کلسیم و تشکیل یک زائده استخوانی کوچک در زیر استخوان پاشنه پا (کالکانئوس) که به سمت قوس پا امتداد پیدا میکند. طول این زائده میتواند از چند میلیمتر تا بیش از یک سانتیمتر متغیر باشد.
اهمیت فاسیای کف پا
فاسیای کف پا یک رباط ضخیم و طویل است که از استخوان پاشنه شروع شده و به انگشتان پا متصل میشود و از قوس پا حمایت میکند. زمانی که این فاشیا تحت کشش و فشار مزمن قرار میگیرد (مثلاً به دلیل راه رفتن زیاد، وزن بالا، یا کفش نامناسب)، تلاش میکند تا با افزایش تراکم استخوانی در محل اتصال خود به پاشنه، مقاومت خود را تقویت کند. این پاسخ بدن منجر به تشکیل رسوبات کلسیم و در نهایت زائده خار پاشنه میشود.
نکته کلیدی: بسیاری از افرادی که خار پاشنه دارند، هیچ دردی احساس نمیکنند. درد زمانی شروع میشود که کشیدگی و التهاب فاسیای کف پا رخ میدهد (فاسئیت پلانتار). در واقع، خار پاشنه میتواند صرفاً نشانه و عارضه جانبی ناشی از فشار مزمن بر فاسیای کف پا باشد.
۲. علائم و نشانههای خار پاشنه پا
شایعترین علامت خار پاشنه، دردی است که اغلب با التهاب فاسیای کف پا همراه است. این درد دارای الگوهای مشخصی است:
درد اولین قدم صبحگاهی: شدیدترین درد معمولاً هنگام بیدار شدن از خواب یا پس از دورههای طولانی استراحت و نشستن احساس میشود. فاشیا در طول استراحت سفت شده و با اولین قدمها به طور ناگهانی کشیده میشود.
درد پس از فعالیت: درد ممکن است در طول فعالیت (مانند راه رفتن یا دویدن) کمتر شود، اما پس از اتمام فعالیت و استراحت دوباره شدت مییابد.
نوع درد: معمولاً به صورت یک درد تیرکشنده یا سوزشی تیز در مرکز یا لبه داخلی پاشنه توصیف میشود.
حساسیت موضعی: ناحیه زیر پاشنه نسبت به لمس حساس و دردناک است.
مشکل در راه رفتن: در موارد شدید، فرد ممکن است به دلیل درد، لنگ بزند یا الگوی راه رفتن خود را تغییر دهد تا از اعمال وزن بر ناحیه پاشنه جلوگیری کند.
تورم و گرما: گاهی اوقات، تورم خفیف و احساس گرما در ناحیه پاشنه دیده میشود.
۳. علل و عوامل خطر ایجاد خار پاشنه
خار پاشنه نتیجه فشار مکانیکی طولانی مدت و تکراری بر روی پا است. عوامل متعددی میتوانند خطر ابتلا به این عارضه را افزایش دهند:
اضافه وزن و چاقی: افزایش وزن بدن، فشار بیشتری را بر فاسیای کف پا و استخوان پاشنه وارد میکند.
فعالیتهای بدنی شدید و تکراری: دویدن، پریدن و ورزشهایی که شامل ضربه زیاد به کف پا هستند (مانند بسکتبال، تنیس)، به خصوص روی سطوح سخت. خار پاشنه اغلب در ورزشکاران شایع است.
کفش نامناسب: پوشیدن کفشهایی که فاقد پشتیبانی مناسب قوس پا، کفی نرم و جذب ضربه کافی هستند (مثل دمپاییهای تخت، کفشهای کهنه، یا کفشهای پاشنه بلند).
ناهنجاریهای بیومکانیکی پا:
کف پای صاف: چرخش بیش از حد پا به سمت داخل، باعث کشیدگی بیش از حد فاسیای کف پا میشود.
قوس زیاد کف پا: این حالت نیز میتواند فشار نامتعارفی بر پاشنه وارد کند.
سفت بودن تاندون آشیل و عضلات ساق پا: کوتاهی یا سفتی این عضلات، انعطافپذیری پا را کاهش داده و فشار بر فاسیای کف پا را افزایش میدهد.
سن: با افزایش سن، بالشتکهای چربی محافظ پاشنه نازک شده و قدرت جذب ضربه کاهش مییابد. همچنین، بافتها انعطافپذیری خود را از دست میدهند.
شرایط پزشکی زمینهای: برخی بیماریها مانند آرتریت روماتوئید یا نقرس نیز میتوانند با افزایش التهاب در بدن، خطر ابتلا را بالا ببرند.
۴. تشخیص خار پاشنه
تشخیص خار پاشنه معمولاً با معاینه فیزیکی و تاریخچه گیری پزشکی توسط متخصص ارتوپد یا طب فیزیکی آغاز میشود.
معاینه فیزیکی: پزشک ناحیه پاشنه را لمس میکند تا نقاط حساس و دردناک را شناسایی کند. اغلب، نقطه حداکثر درد در محل اتصال فاسیای کف پا به استخوان پاشنه است.
تصویربرداری (رادیوگرافی): برای تأیید وجود زائده استخوانی خار پاشنه، عکسبرداری با اشعه ایکس (رادیوگرافی) انجام میشود. رادیوگرافی به پزشک کمک میکند تا خار پاشنه را از سایر علل درد پاشنه (مانند شکستگیهای استرسی، تومور یا کیست) افتراق دهد.
سایر تصویربرداریها: در موارد نادر یا زمانی که تشخیص نامشخص است، ممکن است MRI یا سونوگرافی برای بررسی دقیقتر بافتهای نرم (مانند فاسیای کف پا یا تاندونها) درخواست شود.
۵. روشهای درمان خار پاشنه پا
درمان خار پاشنه در اغلب موارد (بیش از ۹۰ درصد) با روشهای غیر جراحی موفقیتآمیز است. هدف اصلی درمان، کاهش التهاب فاسیای کف پا و تسکین درد است.
الف) درمانهای اولیه و محافظهکارانه
1. استراحت و اصلاح فعالیت: کاهش یا قطع فعالیتهایی که درد را تشدید میکنند (به ویژه دویدن و پریدن) به مدت ۱ تا ۳ هفته.
2. یخدرمانی (کمپرس سرد): استفاده از کمپرس یخ بر روی پاشنه به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه، ۳ تا ۴ بار در روز، به ویژه پس از فعالیت، برای کاهش التهاب و درد.
3. داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی: داروهایی مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن برای کاهش درد و التهاب به صورت خوراکی یا موضعی.
4. کفیهای طبی و حمایتکننده پاشنه:
پدهای پاشنه: پدهای سیلیکونی یا ژلی در کفش برای جذب ضربه و کاهش فشار بر پاشنه.
کفیهای طبی سفارشی: کفیهایی که به صورت اختصاصی برای حمایت از قوس پا و توزیع مناسب فشار در کف پا طراحی شدهاند، میتوانند فشار بر فاسیای کف پا را به شدت کاهش دهند.
کفش مناسب: استفاده از کفشهایی با پاشنه کمی مرتفع (۲ تا ۳ سانتیمتر)، کفی نرم و حمایتکننده مناسب قوس پا ضروری است.
5. حرکات کششی و تقویتی: تمرینات کششی روزانه برای فاسیای کف پا و عضلات پشت ساق (تاندون آشیل و عضلات گاستروکنمیوس) حیاتی است. این تمرینات باید به صورت منظم و طولانی مدت انجام شوند.
ب) درمانهای تخصصیتر
اگر درمانهای اولیه پس از ۶ تا ۱۲ ماه موفقیتآمیز نبودند، پزشک ممکن است روشهای تخصصی زیر را پیشنهاد کند:
1. فیزیوتراپی: شامل تکنیکهایی مانند ماساژ بافت نرم، تمرینات توانبخشی، الکتروتراپی (مانند اولتراسوند) و استفاده از چسبهای کینزیولوژی برای حمایت از قوس پا.
2. تزریق کورتیکواستروئید: تزریق کورتیزون به ناحیه ملتهب (فاسیای کف پا) میتواند به سرعت درد و التهاب را کاهش دهد، اما به دلیل خطر پارگی فاشیا باید با احتیاط و توسط پزشک متخصص انجام شود.
3. شاک ویو تراپی: در این روش غیرتهاجمی، امواج صوتی با انرژی بالا به ناحیه پاشنه ارسال میشوند. این امواج فرآیند بهبودی طبیعی بدن را تحریک کرده و درد را کاهش میدهند.
4. تزریق پی آر پی: تزریق پلاسمای غنی از پلاکت بیمار به ناحیه آسیبدیده برای تحریک ترمیم بافتها.
ج) درمان جراحی (فقط در موارد مقاوم)
جراحی برای خار پاشنه بسیار نادر است و تنها در صورتی توصیه میشود که تمامی روشهای غیرجراحی به مدت ۱۲ ماه ناموفق بودهاند. روشهای جراحی شامل:
آزاد سازی فاسیای کف پا: در این عمل، بخشی از فاسیای کف پا بریده میشود تا کشش آن کاهش یابد.
برداشتن خار پاشنه (نادر): اگرچه خار پاشنه به ندرت منشأ درد است، اما در برخی موارد همراه با آزاد سازی فاشیا، زائده استخوانی نیز برداشته میشود.
جراحی نیاز به دوره بهبودی طولانیتر دارد و خطرات خاص خود (مانند صاف شدن قوس پا یا آسیب عصبی) را به همراه دارد و حتماً باید با مشورت دقیق با جراح ارتوپد انجام شود.
۶. پیشگیری از خار پاشنه
بهترین راهکار برای مقابله با خار پاشنه، پیشگیری از آن است:
حفظ وزن مناسب: کنترل وزن برای کاهش فشار بر پاها.
پوشیدن کفش مناسب: استفاده از کفشهایی با پشتیبانی قوس مناسب، کفی جاذب ضربه، و پرهیز از پوشیدن طولانی مدت کفشهای کاملاً تخت یا پاشنه بلند.
گرم کردن قبل از ورزش: انجام حرکات کششی قبل از شروع فعالیتهای بدنی.
کشش منظم: انجام تمرینات کششی روزانه برای فاسیای کف پا و عضلات ساق، به ویژه در افرادی که مستعد این عارضه هستند.
نتیجهگیری
خار پاشنه پا عارضهای شایع و گاهی بسیار دردناک است که ریشه در التهاب مزمن فاسیای کف پا دارد. با تشخیص به موقع و پیگیری دقیق برنامه درمانی که شامل استراحت، کفشهای مناسب، تمرینات کششی و در صورت نیاز، درمانهای تخصصیتر است، اغلب افراد میتوانند درد را تسکین داده و به فعالیتهای روزمره خود بازگردند.
برای خرید و انتخاب کفشهای اورجینال مناسب خار پاشنه پا کلیک کنید
